Deelnemers wachten in de Lorentzzaal op Philip Freriks.

door Pieter van Diepen

Het eeuwfeest van de juridische faculteitsvereniging Grotius in Leiden werd groots gevierd. Een van de vele activiteiten die de lustrumcommissie had georganiseerd was een juridisch dictee, gepresenteerd door niemand minder dan Philip Freriks. Jammer dat ze niet even het bekende fragment van het celloconcert van Carl Philipp Emanuel Bach lieten horen. Het dictee vond plaats in de prachtige Lorentzzaal van het KOG, het Kamerlingh Onnes Gebouw, de thuishaven van de rechtenfaculteit. Vroeger heette dat het KOL, het Kamerlingh Onnes Laboratorium, waar vele grote natuurkundigen werkten, onder wie diverse Nobelprijswinnaars. Heike Kamerlingh Onnes bereikte er op 10 juli 1908, midden in de zomer, in zijn cryogene lab bijna het absolute nulpunt, 0 graden Kelvin (min 273 graden Celsius). Sindsdien wordt deze plek “het koudste plekje op aarde” genoemd. Ook Onnes’ vriend Hendrik Lorentz werkte er, en de toen nog jonge Albert Einstein.

Dicteegeschiedenis
De Lorentzzaal van het KOG heeft ook een bijzondere dicteehistorie. In 2006 en 2009 organiseerde NNP, de studievereniging Nederlands (Nieuw Nederlands Peil), er parallelsessies met het Groot Dictee. Voor studenten en medewerkers van de vakgroep Nederlands en voor leden van de zusterverenigingen in Utrecht en Nijmegen – ze organiseerden het om beurten. Na enig lobbywerk waren er ook een paar ‘dicteetijgers’ van buiten de doelgroep toegelaten: in 2009 Bert Jansen, Jacques Bettelheim en ik, en in 2006 alleen Bert en ik. Jacques was er toen, om hem moverende redenen, niet bij.

Ook het Juridisch Dictee van JFV Grotius had een beperkte doelgroep: alleen studenten en medewerkers van de faculteit. Dat hoorde ik toen ik mij via de website aanmeldde, en ook een bevestiging kreeg, maar er voor de zekerheid toch een mailtje aan waagde. Was ik wel welkom? Ik was immers geen rechtenstudent, noch medewerker. Wat ik wél was: hun buurman! Ik woon namelijk recht tegenover het KOG. En ik was ook welkom geweest bij twee juridische dictees in Utrecht, in 2014 en 2015, en bij een juridisch dictee in Amsterdam, ook in 2015. En ten slotte: ik was oud-winnaar van het Groot Dictee in Den Haag, in 2010, en zou graag Philip Freriks nog eens de hand drukken. Maar nee, zei men: het was echt alleen voor (aspirant-)juristen. Tot mijn verrassing kreeg ik een paar dagen later – ja, na mijn reactie “Jammer, ik had gehoopt op een wildcard voor de buurman” – toch een uitnodiging. Ze hadden het er nog eens over gehad, en ik mocht meedoen. Buiten mededinging. Uiteraard.

Philip Freriks dicteert, met voor zich de trofee voor de winnaar.

Juridische termen
Het dictee was een mooi verhaal over de geschiedenis  van de honderdjarige studievereniging. “Twintig lustra geleden, wat een wereld van verschil”, zo begon Philip. “De ontdekker van de lorentzkracht net met welverdiend emeritaat, de hallen en zalen van het Kamerlingh Onnes Gebouw gevuld met een eclatant gezelschap van wis- en natuurkundigen.” Ook de daaropvolgende zinnen waren flink opgepimpt met echte dicteewoorden, als quatsch, koeioneren, rendez-vous, daguerreotypie, exquis, bal masqué, pyknisch, pantagruelesk en nog zowat. En met leuke vondsten als “nu met Snapchat snapchat men erop los”. Maar het zat juist niet vol juridische termen. Of het moet de “iPad met Legal Intelligence” zijn, wat een zoekmachine voor juristen schijnt te zijn. Ik had het prompt fout: legal intelligence. En daar werden prompt twee fouten voor gerekend. En ‘ius gentium’, oftewel volkenrecht. Mijn jus gentium, zoals het in Van Dale staat, werd ook genadeloos fout gerekend.

Er waren nog wel meer bijzondere fouten. Wat te denken van caoutchouc-artikel? (Dat is artikel 80 uit de Grondwet van 1887 waarin kiesrecht werd toegekend aan alle volwassen mannelijke inwoners die konden aantonen dat zij beschikten over “kenteekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand”. Die begrippen waren verder niet ingevuld, waardoor het artikel uiterst flexibel was. Vandaar caoutchoucartikel.) Vanuit de zaal werd geroepen – nee, niet door mij: ik had me voorgenomen om als gast mijn mond te houden – dat dat koppelteken fout was. Terecht. Maar de nakijkploeg was daar niet bij en gaf caoutchoucartikel een dikke rode streep. En wie kladderadatsj schreef in plaats van kladderadatsch (zoals ik, geef ik toe) kreeg er twee …

Philip Freriks (midden) met Florian van Hout (links, tweede prijs) en Aldert Prast (derde prijs).

Pauze
In de nakijkpauze sprak degene die voor me zat me aan: “Bent u misschien de vader van Merel?” Hij bleek net als mijn dochter econometrie te hebben gestudeerd in Rotterdam en was een vriend van een vriendin van haar – kun je het nog volgen? Toen hij in Rotterdam aan het Erasmusdictee meedeed, had die vriendin hem verteld dat de vader van Merel het Groot Dictee had gewonnen. Dus nog een minuutje aan mijn 15 minutes of fame toegevoegd. We stonden in de pauze nog wat te praten, tot hij weg moest: college geven. Dus vóór de uitslag. Ik vroeg: “Wat als je nu gewonnen hebt?” Daar glimlachte hij alleen maar om.

Het wachten op de uitslag werd veraangenaamd door een prachtige uiteenzetting van Philip Freriks over de totstandkoming van het Groot Dictee op tv. Hij nam ons mee naar het Frankrijk van Napoléon III en diens ‘Série de Septembre’ in zijn optrekje in de cité impériale Compiègne. Daar werd van alles georganiseerd, opera, poëzie, maar ook – op initiatief van zijn rechterhand Prosper Mérimée – een dictée. De genodigden werden ‘ingevlogen’ met de keizerlijke trein vanaf Gare du Nord. Om kort te gaan: “le petit Napoléon”, zoals Victor Hugo hem noemde, deed zelf ook mee met het dictee en had 45 fouten (de winnaar, een prins, had er drie). De score lekte uit en dat had nog politieke gevolgen. Maar het dictee was een hit, daar hebben Franse middelbarescholieren nog járen last van gehad. Een Franse journalist vond het wel iets voor de tv. Philip Freriks, destijds correspondent in Parijs, hield er in Nederland een gloedvol verhaal over en producer Jef Rademakers zag er wel wat in. En nu, na 27 edities, is het afgelopen.

Peter van der Zwan tijdens het door hem gewonnen Erasmusdictee in 2015. Peter won ook bijna het allerlaatste Groot Dictee in 2016. Foto © Aysha Gasanova

Uitslag
Er waren vier prijzen. Joyce Devilee was vierde met 21 fouten. Zij won een paraplu, die ze meteen kon testen. Het was snertweer. Op de derde plaats eindigde Florian van Hout, met 20 fouten. Hij won een tosti-ijzer. Florian was in 2015 winnaar van de categorie scholieren bij het Woerdens dictee, en derde van alle deelnemers. De runner-up was Aldert Prast, die bij het Groot Dictee van 2013, het Kees van Kootendictee, in Den Haag meedeed en toen naar eigen zeggen net achter de top drie eindigde. Nu had hij 17 fouten en won hij een rugzak. Maar de hoofdprijs, een fantastisch lelijke beker, formaat Europacup, en de nieuwe Dikke Van Dale, was met 15 fouten voor de universitair docent die in de pauze weg moest: Peter van der Zwan! Gefeliciteerd!

PS Ik had er maar vier minder.