door Frank Denys | Foto’s: Wim Eggermont-FD

100 jaar Eerste Wereldoorlog werd vorig jaar in België veelvuldig herdacht. Om historisch evidente redenen besteedde Nederland daar heel wat minder aandacht aan. Maar dit en volgend jaar memoreren we het einde van de Tweede Wereldoorlog en die gebeurtenis is in het collectieve geheugen gegrift van zowel Noord als Zuid. Voor de viering van 75 jaar vrijheid staat Zeeland vooral stil bij de De Slag om de Schelde. Dit was ook het thema van het tweede Johan Hendrik van Daledictee, dat op zaterdag 12 mei plaatsvond in de majestueuze raadzaal van het Belfort in Sluis. 

Geïnspireerde auteur

Als dicteeauteur staat Rein Leentfaar niet meteen bekend als een groteverhalenverteller, maar ik moet het hem nageven dat hij ditmaal een doorwrochte tekst met een zeer rijke historische inhoud had afgeleverd. Het dictee zette niet alleen de voelhorens voor orthografische valkuilen op scherp, het bracht de deelnemers ook heel wat kennis bij over die donkere periode uit onze geschiedenis. 
Het integreren van 220 opgaven (vijftig voor de beginners, zeventig voor de liefhebbers en honderd voor de specialisten) met voor elke doelgroep een aangepaste moeilijkheidsgraad is bovendien een delicate evenwichtsoefening waar de auteur met verve in geslaagd is.

Slag om de Schelde

Onder de titel Vrijheid en bevrijding schetst hij vanuit een breed perspectief de bloedige kroniek van WO II met op het einde de cruciale rol die de Slag om de Schelde bij de bevrijding heeft gespeeld. Het was een militaire operatie in het noorden van België en het zuidwesten van Nederland, met name West-Zeeuws-Vlaanderen. Monding en rivier moesten vrijgemaakt worden van de strijdkrachten van nazi-Duitsland. De enige koopvaardij moest er weer opstomen. Het leek ten enenmale onmogelijk, en het zou een hell of a job worden. De bevoorradingslijnen liepen nog steeds terug naar de landingsstranden in Frankrijk. Aan de kant van de zelfbenoemde en zich superieur achtende super-Germanen had Hitler himself – immers: Befehl ist Befehl – opdracht gegeven de rivier ‘mit allen denkbaren Mitteln zu sperren’. Zie dan maar eens erdoorheen te komen: een sisyfus- of herculesarbeid, zoiets als: het vat der Danaïden vullen! Veroveren van een havenstad kreeg topprioriteit. De winter kwam eraan en een bruggenhoofd was meer dan hoogstnoodzakelijk. Antwerpen was daarvoor kandidaat-stad nummer een.

Vrijheid

Het einde van de vier pagina’s lange tekst wil ik u niet onthouden, want het bevat een mooie geactualiseerde boodschap:
Wat hebben de Hominidae daarvan geleerd? Weinig tot niets! In de scena (ruimte voor de voorstelling) van de Romeinse arena riepen de gladiatoren al: “Morituri te salutant!” en besliste de caesar met uitgestoken duim – verso pollice – over leven en dood. Ook nu zijn moord-en-doodslagpraktijken nog aan de orde van de dag: denk maar aan de taliban, het Al Qaidanetwerk van wijlen Osama bin Laden en het recent geliquideerde IS-kalifaat. Laten we onze vrijheid daarom koesteren! 

Drie voorlezers

Het dictee werd ingeleid door Johan Hendrik van Dale. Nee, dit is geen prosopopoeia, het was Wim Eggermont die met veel bravoure de rol vertolkt van de beroemdste Sluisenaar. Hij werd daarbij geflankeerd door een roerloze reuzenpop die de gerenommeerde woordenboekmaker moest voorstellen, maar toch eerder aan Trump deed denken. Na een korte toelichting van de spelregels kwamen drie voorlezers aan het woord. Rietje van Dam, voorzitter van de Stichting J.H. van Dale, Jack Werkman, wethouder van de gemeente Sluis en auteur Rein Leentfaar lazen respectievelijk de alinea’s voor beginners, liefhebbers en specialisten voor. Het afwisselend voorlezen roept reminiscensen op aan de vroegere Breskens Dictees waar het zijn deugdelijkheid al voldoende heeft bewezen. Rietje en Jack kweten zich meer dan behoorlijk van hun taak en kregen daarvoor terecht applaus. Reins dictie staat boven verdenking, maar hij hield er wel een moordend voorleestempo op na, wat de dicteetijgers meermaals noopte tot een vraag om extra herhaling. De beginners en liefhebbers deden na het dictee ook nog hun voordeel met de verhelderende uitleg die Rein verschafte bij de opgaven.

Prachtige invulformulieren

Een aparte vermelding verdienen de invulformulieren: stevig papier met een professioneel ogende lay-out in kleurendruk. Het unieke ervan was dat elk van de dertig alinea’s een bijpassende illustratie bevatte onderaan de pagina. Ik noem de meest opvallende: het Rotterdamse beeld Verwoeste Stad van Zadkine ofte Jan Gat, U-boten met periscopen, de Atlantikwall, voedseldistributiekaarten, Joodse razzia’s en de invasie van Normandië. Wat mij betreft is dit toch echt wel een primeur! De fraaie voorpagina van het invulformulier verried overigens, weliswaar in kleine letters, de juiste spelling van twee opgaven: West-Zeeuws-Vlaanderen en Switchback. Er was nauwelijks iemand van de 33 aanwezige deelnemers die dit had opgemerkt … Opmerkelijk, toch?

Te doen of niet te doen?

Voor de beginners waren de opgaven zeer verteerbaar met klassiekers als zee-engte, bangeriken, creëren, Belgisch-Nederlandse, hoewel het vernederlandste difficiel toch nog net iets te moeilijk bleek. De liefhebbers werden al wat meer uitgedaagd met ausweis, pogroms, myriades, pickelhauben, trauma- en cardiochirurgen, terwijl voor de specialisten het zware geschut werd aangesleept: Klein-Mokumers, Seyss-Inquart, Zes-en-een-kwart, dulce bellum inexpertis, Kruppproducten, blijdenbeschietingen, Overscheldese, topprioritybottleneckproject.

Terwijl de exoten vorig jaar vooral Surinaams en Arabisch kleurden, werd het nu dichter bij huis gezocht: veel Latijn en – begrijpelijk in deze oorlogscontext – Engels en Duits. Nogal wat hoofdletterkwesties en een beperkt aantal woorden/woordgroepen die je niet in de woordenboeken vindt. 

Prijswinnaars

Voor de eerste drie in elke categorie was een mooie prijs voorzien. Dit werd mogelijk gemaakt door uitgeverij Van Dale, medeorganisator en sponsor van dit evenement. In de categorie beginners waren er drie deelnemers met negen fouten, maar na een shoot-out kwam de derde plaats toe aan Betsie Basting (Schoondijke). Tweede met acht fout werd Pauline Todd (Sluis). Lea de Vilder-Termont (Hoofdplaat) mocht zich winnares noemen met slechts zes fouten. 
Bij de liefhebbers werd Soan Lan Ie (Zuidzande) derde met 20 fouten. Marc Stepman (Cadzand) veroverde de tweede stek met 14 fout. Kevin Willems (Brugge) won hier zeer nipt met 13 fouten en kreeg hierdoor de hoofdprijs van het dictee, de driedelige Van Dale. De jury had vooraf immers beslist de hoofdprijs niet aan een specialist maar aan een liefhebber toe te kennen. 

Gelukkige Felix

Bij de specialisten tekenden slechts vier deelnemers present. Wellicht is dit voor een stuk te wijten aan een niet-gecoördineerde dicteekalenderplanning, want op dezelfde dag werd in Bussum een BeNeDicteewedstrijd gehouden. In Sluis trad een exclusief-Vlaams deelnemersveld aan. Frans Van Besien (Aalter) viel hier met 37 fouten als enige buiten de prijzen. Bij de prijsuitreiking ontstond aanvankelijk enige verwarring over de juiste uitslag, een minpuntje in een voor het geheel vlekkeloze organisatie. Derde met 30 fouten werd Christiane Adams (Kessel-Lo). Frank Denys (Lembeek) veroverde met 20 fouten de tweede plaats. Met slechts een neuslengte werd ik geklopt door Felix Heyman (Zele), winnaar met 18 fout. De minzame oud-leraar Germaanse talen viel hier vorig jaar net buiten het podium, maar nu kon een gelukkige Felix (no pun intended) na lange tijd opnieuw aanknopen met een dicteezege, zijn derde tot hiertoe.

Après-dictee

Tijdens de gezellige nababbel bij een glaasje en een bitterbal hoorde je opgetogen deelnemers de wens uiten dat er op het leerzame evenement vervolgedities zouden komen. Laten we inderdaad hopen dat het J.H. van Daledictee nu gelanceerd is voor een lange reeks. O ja, nog dit: dit dictee was KNT. Jonger dan 13 werd je niet toegelaten. Voor die leeftijd is er namelijk nog een Juniordictee op 8 november. Het mag duidelijk zijn: de gemeente Sluis en de Stichting J.H. van Dale willen het talige erfgoed van Johan Hendrik op een actieve manier levendig houden en dat kunnen we alleen maar toejuichen.