Collectieve verdwazing in Haarlem

dinsdag 8 januari 2019

Vrijdagavond 14 december eindigde het Groot Dictee te Utrecht voor twee – zichzelf daarna niet meer zo respecterende – dicteespecialisten in zo’n traumatische shoot-out dat zij niet konden wachten op een mogelijkheid om zich te revancheren. En wat een geluk hadden zij: dit kon de volgende ochtend al! Marissa van Vliet vertelt over hun wedervaren en haar eigen belevenissen tijdens het Nationaal Dictee.

De jury van het Dictee. Links Hans Bennis, naast hem Vibeke Roeper en Wim Daniëls

door Marissa van Vliet

De onfortuinlijke dictee-experts – Bert Jansen en Jeroen van Heemskerck Düker – nodigden mij uit om met hen mee te gaan naar Haarlem. Daar kon, net als in 19 andere plaatsen in Nederland, in de bibliotheek meegeschreven worden met het Groot Dictee der Nederlandse Taal. “Een dictee zonder één enkel moeilijk woord erin” had taalkundige Wim Daniëls geschreven voor deze doorstart van het Groot Dictee op de radio. Echter, dat wat makkelijk lijkt, kan óók (of misschien beter gezegd: júíst) moeilijk zijn … Dat bleek al toen ik mij waagde aan de vrij simpel lijkende eerste opgave: mijn medetijgers vinden.

BertBert

Vol goede moed was ik vertrokken naar Haarlem. Mijn vriend Randy van Halen was aan het werk; jammer dat hij niet mee kon, maar vooral ook: hoera, een concurrent minder! Eenmaal aangekomen in de bibliotheek wezen de vriendelijke dames bij de ingang mij naar een trap naar beneden. Daar in de kelder stond een groot scherm met een vijftigtal tafeltjes en stoeltjes in keurige dicteeopstelling. Ik verbaasde me over hoeveel mensen er al zaten, maar wist ook dat er een plekje voor mij vrijgehouden zou zijn (zoals het Bert Jansen betaamt, uiteráárd naast hemzelf ;)). Ik speurde de ruimte af, maar geen getraumatiseerde tijgers te bekennen!

Toen de tijd verstreek, begon ik me toch zorgen te maken. Het was een kort nachtje geweest, dus: had ik het wel goed begrepen gisteravond en stond ik nu wel in de goede bibliotheek? Precies op dat moment liet mijn dicteevriend uit Bussum van zich horen. Hij mag dan aardig kunnen spellen, ik denk dat BertBert het navigeren voortaan toch beter aan TomTom kan overlaten. Oordeelt u zelf:

B: “Waar ben je???”
M: “Waar zijn jullie?”
B: “In de bieb!!!”
M: “Sta ik nou in de verkeerde bieb of zo?”
B: “Centrale bieb. Gasthuisstraat”
M *stuurt haar locatie op Google Maps*
B: “Is goed! Naar beneden! Nu!!!”
M: “Maar ik zit daar aan een tafeltje, huh? Waar zitten jullie dan?”
B: “In de bieb zelf”
M: “Ja, daar zit ik in de kelder.”
B: “Zit je in de kelder?”
M: “Ja” (*denkt, maar typt niet* “Dat zeg ik toch net…”)
B: “Kom naar boven!”

Vijf minuten voor aanvang raapte ik dus mijn spullen bijeen, rende weer naar boven, de bibliotheek door. Daar bleek achterin te midden van de boekenkasten nog een clubje dicteeschrijvers te zitten, met daar ook de twee die ik zocht. Nog nét op tijd voor de spelregels …

Het bleek radio mét beeld te zijn in de bibliotheek, oftewel: niet veel anders dan tv

In tegenstelling tot de mensen in de kelder, hadden wij hierboven in de bibliotheek naast een scherm waarop de uitzending te zien was (ja, het was radio mét beeld, oftewel: niet veel anders dan tv), voor het bijbehorende geluid de beschikking over koptelefoons. Daarmee konden we het volume zelf afstellen. Handig! Zeker ook voor de senioren onder ons, waarvan het gehoor toch achteruitgaat – zo hoeven ook zij geen belangrijke spelregels te missen …

Lotje deed ook mee in de Haarlemse bibliotheek en scoorde verrassend goed!

Begrijpelijk

“Een lekker potje spellen, voor plezier of voor de roem. Wat is er op zo’n zaterdag nou mooier om te doen?! Oh, en wat is het overzichtelijk en fijn, dat het deze keer niet van die klotezinnen zijn!” Zo opende het Thijs Boontjes Dans- en Showorkest het dictee. En dat was precies Daniëls’ bedoeling geweest: geen woorden die niemand kent, geen dictee meer waardoor iedereen denkt dat onze spelling en grammatica ondoenlijk zijn om te leren – nee, terug naar waar het dictee op tv steeds verder weg van was geraakt: een eenvoudige, begrijpelijke tekst. Van tevoren had hij al verklapt waar het over zou gaan: de lange, hete, droge zomer. En nog een tipje van de sluier had hij opgelicht: dertien keer zat het lidwoord ‘de’ erin. Dat moest wel lukken, toch…?

Bedrog

En inderdaad, de tekst was een simpel verhaal, vol klassieke Nederlandse dicteewoorden als naar verluidt, trukendoos, minuscule en souvenirtjes, en exotischer dan wat uitstapjes naar het Fries (skûtsjesilen, fierljeppen) werd het niet. De tekst werd in een vlot tempo voorgelezen door (voor de laatste keer) mister Groot Dictee himself: Philip Freriks. IJverig schreven wij drieën met de 80 anderen in de bibliotheek Haarlem mee met de 40 genodigden van de uitzending in de naastgelegen Doelenzaal. Toen radiopresentator Frits Spits de strenge woorden “Leg de pennen neer” uitsprak, draaide Jeroen van Heemskerck Düker (de tweede dicteetijger) zich om. Hij en Bert Jansen gebaarden naar elkaar: “Kun jij een fout bedenken die je gemaakt hebt? Nee, ik ook niet!” en ze droomden weg bij het idee van het hoogst haalbare: de nulfouter. Maar zoals wij allen weten: de meeste dromen zijn bedrog, en dus ja, bij het nakijken bleek: wij vergisten ons toch …

Bertjansentjes

Na een korte onderbreking werd de dicteetekst op papier uitgedeeld, om daarmee ons eigen (of zoals wij deden: elkaars) werk na te kijken. Opnieuw: een makkelijke opgave, zo lijkt … Maar de organisatie wist het zelf ook even niet meer: waren die roodgedrukte woorden nou de valkuilen of alleen de woorden die meetelden voor de fouten? Na hierover en paar keer van gedachte veranderd te zijn (met veel gezucht en gekras bij ons tot gevolg), dook er ineens een reglement voor de organisatie op: “Neem deze spelregels vooraf met de deelnemers in uw bibliotheek door”. Oeps! Nou ja, beter laat dan nooit werd duidelijk dat het hier in het rood om de aangemerkte valkuilen ging, maar dat ook fouten in de overige woorden meegerekend moesten worden.

De spelregels hadden wij Freriks toch keurig horen voorlezen? Nee, niet iedereen, zo bleek

En de rest van de spelregels? Ach, die hadden wij Philip aan het begin van de uitzending toch ook keurig horen voorlezen … Of nou nee, niet iedereen, zo bleek! Een koptelefoon met volumeknop mag dan wel de oplossing zijn voor het achteruitgaande ouderengehoor, niet voor de “Ik doe wel vaker een dicteetje en ken de regels inmiddels wel”-gedachte! Zo bleek arme Bert, en – ter geruststelling – hij niet alleen, geheel gemist te hebben dat alle losse getallen in cijfers geschreven moesten worden. Alle moeite om 2018, 314, 10 en 24,4 voluit te schrijven voor niets, of nou ja: voor vier fouten extra.

Maar dat was niet het enige … Celsius schrijven als ‘Ceelsius’, dat soort slordigheidsfouten, “echte bertjansentjes” zoals Jeroen het noemde, maakte hij ook nog. Maar dat lag niet aan de leeftijd, want ik deed hetzelfde en nog wel erger. Waar zat ik met mijn hoofd toen ik de klimaat schreef? Och, had ik het aantal keer ‘de’ in mijn tekst maar nagerekend!

En waarom dacht ik net als Bert bij alom geprezen toch aan het aaneengeschreven ‘alomtegenwoordig’? En dan schreven wij alle drie ook nog te zijner tijd als ‘tezijnertijd’; hoe krijg je het voor elkaar?! “Collectieve verdwazing!” riep Bert uit. “Goede titel voor mijn verslag, dank je”, zei ik.

De winnaar wordt geïnterviewd na afloop

Bekenden

Terwijl de organisatie van de bieb de dictees met de minste fouten, waar wij – goddank – toch nog steeds bij zaten, meenam voor een tweede nakijkronde, dronken wij onze verdwazing weg met (lauw geworden) chocomel. En ach, een schrale troost: álle deelnemers in de bieb kregen de decembereditie van Onze Taal en het boek De taal van toen van Wim Daniëls cadeau.

In de kelder verzamelden wij ons voor de prijsuitreiking, eerst die van de uitzending, daarna die van ons. Op het scherm zagen wij hoe ook in de Doelenzaal geen nulfouter was gescoord – wat een geruststelling! Twee fout had de winnaar en dat was ons aller bekende Pieter van Diepen, eerdere winnaar van het Dictee in 2010. Na hem eindigen ex aequo met drie fout Marco Sanders en Paul de Kuyper, ook twee bekenden. Paul de Kuyper was samen met Roberto la Rocca de feitelijke winnaar van het allerlaatste Groot Dictee op tv in 2016. Beiden scoorden zes fouten. Maar bij De Kuyper – die elk jaar het dictee van de TU Enschede schrijft – werd dat pas na de uitzending vastgesteld. Ter genoegdoening kreeg hij een wildcard voor de volgende editie, die vervolgens nooit kwam. Dat zal de reden geweest zijn hem dit jaar in de radio-editie op te nemen in het deelnemersveld.

In diezelfde laatste editie streed La Rocca samen met ’prominent’ Gustaaf Peek tegen het Belgische team, bestaande uit ’prominent’ Kristien Bonneure en Marco Sanders. Het Belgische team won. Die Marco Sanders stond vandaag dus opnieuw op het podium, en hoe mooi dat Paul de Kuyper daar nu ook bij stond!

Bingo

De vraag was nu: zou ‘ons’ podium ook uit drie bekenden uit de dicteewereld bestaan? Uit onze berekeningen kwam Jeroen van Heemskerck Düker uit op drie fout, ik op zes en Bert Jansen op zeven. Echter, de Friese uitdrukking It giet oan (die ik wel goed schreef) werd blijkbaar als zo exotisch gezien, dat deze niet meegenomen werd in de foutentelling. Daarmee kwamen Bert en Jeroen op een foutje minder en zou het dus nog spannend worden tussen mij en Bert. Máár de heren waren intussen ook aan de praat geraakt met een charmante jongedame die ook wel erg weinig fouten meende te hebben …

De heren waren aan de praat geraakt met een charmante jongedame, die ook weinig fouten meende te hebben. En zij kreeg gelijk

De uitslag aldus: op de derde plaats eindigde deze dame, Merel Bijl, met zes fout! Het schrijven van een verkeerd lidwoord werd door de jury als zó stom gezien, dat ze dat niet meerekende in haar beoordeling en ik met vijf fout zowaar tweede werd! En de eerste plaats, ja dat moest Jeroen van Heemskerck Düker wel zijn, met inderdaad evenveel fouten als Pieter van Diepen. Alle drie kregen wij nóg een boek van Wim Daniëls, namelijk Koken met taal. Daarin brouwt hij met de ingrediënten van onze taal allerlei woordgrapjes, -spelletjes en -vondsten en schotelt hij ons vele taalwetenswaardigheden voor. Een erg leuk boek, dat ik zeker kan aanraden! Thuis zag ik dat ons exemplaar ook nog eens gesigneerd was, een leuke verrassing die het helemaal afmaakt.

De winnaars in de Haarlemse bieb: Merel Bijl (3e), Jeroen van Heemskerck Düker (1e) en Marissa van Vliet (2e).

“Maar hoe liep het nou met Bert af?”, hoor ik u denken. Die bleek dus negen fouten te hebben, doordat zijn voluit geschreven getallen niet als één herhalende fout, maar elk als afzonderlijke fout waren gerekend. De heer Jansen vroeg zich na afloop in een existentiële crisis dan ook af of hij eigenlijk nog wel op aarde is om dictees te maken, of dat hij niet beter de overstap kon maken naar de bingo … Zoals Jacques Bettelheim al aangaf: bingo is ook geen sinecure, Bert! Dus ik hoop dat je toch nog lang blijft dicteeën. Al is het maar zodat ik nog wat vaker van je kan winnen…;)

PS Ik kan dit verslag natuurlijk niet eindigen zonder Rien Wisse te noemen, die als enige in het land wél een foutloos dictee wist af te leveren – gefeliciteerd!

Het Groot Dictee was dood, leve het Groot Dictee

vrijdag 21 december 2018

Is de radio-editie van het roemruchte Groot Dictee der Nederlandse taal een waardige opvolger? Op zaterdagochtend 15 december presenteerde Frits Spits het herrezen evenement in de Doelenzaal van de bibliotheek in Haarlem. Eén gelijkenis was opvallend: de winnaar was dezelfde als die in 2010, Leidenaar Pieter van Diepen. Hij doet zelf verslag van zijn belevenissen.

De jury van het Dictee. Links Hans Bennis, naast hem Vibeke Roeper en Wim Daniëls

door Pieter van Diepen

Na het experiment met een dictee met ingebouwde stijlfoutentest en de twee miskleunen met een finale Nederland-Vlaanderen, is het Groot Dictee in 2016 door de NTR bij het grofvuil gezet. Vorig jaar geen Groot Dictee, geen tune van Carl Philipp Emanuel Bach en geen passend afscheid voor mister Groot Dictee Philip Freriks.

Tot 15 december jongstleden! Frits Spits, presentator van het programma De Taalstaat, nam het initiatief voor een nieuw Groot Dictee – dat overigens wel gewoon “de 28^steeditie van het Groot Dictee der Nederlandse Taal” werd genoemd. Niet op tv, maar op de radio, en niet vanuit de Eerste Kamerbankjes in Den Haag, maar opgenomen in de Doelenzaal van de statige bibliotheek Haarlem Centrum. Met Wim “Witte Boekje” Daniëls als auteur, en met, jawel, Philip Freriks als voorlezer. Voor de allerlaatste keer.
“Ja, ja, we hebben het Dictee, dit zorgenkind, weer in de armen gesloten”, zei Frits Spits in zijn inleiding. De formule was iets anders. Geen voorronde, maar wel twintig BN’ers tegenover twintig ‘gewone’ deelnemers, luisteraars van De Taalstaat. Behalve thuis meeschrijven kon dat – en dat was nieuw – ook via een livestreamverbinding in negentien bibliotheken, verspreid over het land, van Roosendaal tot Stadskanaal en van Venlo tot Haarlem, waar behalve in de Doelenzaal bij de ‘echte’ pennenstrijd ook beneden in de bibliotheekruimte kon worden meegeschreven.

Reserve

Ik had me voor dat laatste evenement aangemeld, maar zag op mijn pc een filmpje met Frits Spits: “Doe mee!” Een oproep om mee te schrijven, thuis dan wel in een van die bibliotheken, dacht ik. Maar het filmpje ging verder met: wij zoeken twintig luisteraars die het willen opnemen tegen twintig bekende Nederlanders. Huh? Zeker een oud filmpje, dacht ik toen, maar stuurde toch een e-mail: “Ik doe graag mee, en heb me al voor Haarlem aangemeld. Is dat hetzelfde?” “Nee,” was het antwoord, “die twintig deelnemers zijn al geselecteerd. Maar we zetten u op de reservelijst.” En daags voor de uitzending kreeg ik bericht dat ik mee mocht doen! Omdat iemand had afgezegd – dank daarvoor, ik hoop dat het niet vanwege iets ergs was.

Het begon al goed. Bij het verlaten van de parkeergarage stapte ook een man met een bekend gezicht naar buiten. Ik liep op hem af: “Dag mijnheer Daniëls.” Of ik ook naar het Dictee ging, vroeg hij. En als ik de weg wist, zou hij me vast wat van het dictee verklappen … Leuke man. Naar de bibliotheek wandelend babbelden we wat. Of ik vaker aan dictees meedeed. Ja dus, dit werd mijn 186^ste. En of ik weleens won. Ook dat kon ik bevestigend beantwoorden. Waarna Daniëls, toen hij in de bieb met alle aanwezigen handen schudde, en plein public op mij wees: dit is de gedoodverfde winnaar. Een beetje druk op de schouders …

Het prominentenvak in de Doelenzaal, met links Hella de Jonge en rechts cabaretier Ronald Snijders

Twee

Van tevoren had Wim Daniëls gezegd dat het een dictee zonder moeilijke woorden zou worden. Geen krambamboeli, geen qaly’s, geen brousse, brossel, brougham of brogues. En van tevoren had hij, bij RTV Arnhem, ook gezegd dat het woord ‘Arnhem’ erin voorkwam, en twaalf keer het woordje ‘de’. Leuke man. Ik was benieuwd. Zat er een nulfouter in? Misschien scoorden er wel meer dan één foutloos en bleef ik achter met wat onnozele slordigheden, zulke muizenissen spoken dan door je hoofd. Maar het viel alleszins mee: het was een prachtige tekst, met een prachtige boodschap, én genoeg valkuilen om een barrage tussen meerdere deelnemers-zonder-fouten te voorkomen. De nadruk lag op het toepassen van de regels: houdt je, waartegenover, gaan ervan uit, hoed u, tekortschietende, nattevingerwerk, dat werk. En genoeg niet-buitenissige dicteewoorden: sowieso, trukendoos, minuscule, souvenirtjes, enigszins, catastrofes, nochtans, stukadoorwerk. Zelfs twee Friese woorden, skûtsjesilen en fierljeppen.

BN’er Tijs van den Brink vond het een leuke tekst “omdat ze een káns hadden”, het was een “maakbaar” dictee, waarmee hij de de auteur complimenteerde. Ook naderhand in het land veel reacties van die strekking. Maakbaar, maar – en nu kom ik bij de uitslag – toch moeilijk genoeg. Het brons bij de prominenten ging naar Volkskrantjournalist Jean-Pierre Geelen, met zeventien (!) fouten. Tweede werd kinderboekenschrijfster Bibi Dumon Tak (veertien), maar afgetekend winnaar was wetenschapsjournalist Govert Schilling, met slechts vier rode strepen! Niet helemaal verrassend, want ook in het laatste Amersfoorts Dictee won hij met afstand in het prominentenvak.
Bij de Taalstaatluisteraars was het een close call. Op een gedeelde tweede plaats, met maar één foutje minder dan Govert, eindigden twee bekenden. Bekenden van het laatste Groot Dictee van de tv. Marco Sanders had toen zeven fouten en won – als in België wonende Nederlander – samen met de beste Bekende Vlaamse de finale van de Nederlander Roberto la Rocca, die zes fouten had, en zijn Bekende kompaan. Paul de Kuyper had toen óók slechts zes fouten, bleek later. Maar te laat. Om dat goed te maken kreeg hij een wild card voor de volgende keer. Die niet kwam. In 2017 althans, maar gelukkig hadden ze bij dit dictee aan hem gedacht. Welnu, Marco en Paul eindigden ex aequo als tweede, met drie fouten.

De winnaar wordt geïnterviewd na afloop

En de winnaar? Vibeke Roeper, directeur van het genootschap Onze Taal, sprak als juryvoorzitter het verdict uit: “De naam van de winnaar, met twee fouten, een echte ‘dicteetijger’: Pieter van Diepen.” Twee fouten. Welke? Omdat in de zinsnede “en dat carnaval enigszins subtropisch wordt” geen lidwoord staat, veronderstelde ik dat carnaval hier als eigennaam was gebruikt. Hoofdletter dus. Mis. En ‘alom geprezen’, tja. Ik wist dat alomtegenwoordig aan elkaar is. En ik had móéten weten dat alom geprezen níét aan elkaar moet. Ik heb het nota bene zelf een keer in een dictee gebruikt dat ik voor Alphen aan den Rijn schreef …

Twee (2)

Twee fouten, en twee zeges! Want ook in 2010 won ik het Groot Dictee, die prachtige tekst, met die prachtige boodschap, van Tommy Wieringa. Ook toen al zwijnde ik dat ik mee mocht doen. Aanvankelijk was ik niet uitgeloot, of liever ingeloot, maar een bevriende dicteetijger die wel was geselecteerd kreeg te horen dat hij toch niet mee mocht doen “omdat hij al eerder had meegedaan”. Die regel gold toen, al glipte er weleens iemand door. Ik kreeg zijn vrijgevallen plek.

En nu? Ik heb er geen hartzeer (meer) van dat ik al eerder heb meegedaan, want ik was in goed gezelschap: Marco en Paul dus, en ook Bob Boersema, die in 2007 derde was, en beste Nederlander, en die met een foutje of vier nu ook weer goed scoorde. Wat ik wel opmerkelijk vond, is dat in de berichtgeving naderhand nergens genoemd is dat ik al eens eerder had gewonnen. Mijn 15 minutes of fame van 2010 waren natuurlijk allang om …

Pieter van Diepen werd beloond met een fraaie vulpen met inscriptie

Twee (3)

Het Groot Dictee der Nederlandse Taal, dat van 1990 tot en met 2016 jaarlijks in december deel uitmaakte van “de triptiek Sinterklaas – Groot Dictee – Kerstmis”, zoals Philip Freriks het ooit noemde, en dat in 2017 dood leek, is opgestaan. Het heeft in het Groot Dictee op de radio een waardig opvolger. “Het Dictee krijgt weer blosjes op de wangen”, zei Frits Spits. En Philip Freriks kreeg een waardig afscheid. Afscheid ja, want het was echt zijn allerlaatste keer. In zijn slotwens zei hij: “Ik hoop dat de doorstart een vervolg heeft, dat er een 29^steen een 30^steet cetera editie komt van het Groot Dictee der Nederlandse Taal.” En tegen Frits Spits: “Ik wens je heel veel succes en ik weet zeker dat je een goede opvolger vindt.”
Het radiodictee dus als dé opvolger van het tv-dictee. Maar er zijn er twee. De echte dicteeadepten wisten dat ook een ander dictee zich als opvolger van het GDNT presenteerde: het Groot Dictee Heruitgevonden. Op 7 december in België, simultaan in iets meer bibliotheken dan in Nederland, namelijk ruim zestig! Maar niet met één centrale ‘hoofdplaats’, en dé winnaar :-).

Pieter van Diepen in de krant, geflankeerd door Wim Daniëls (links), Frits Spits en Philip Freriks

Nasleep

Het winnen van het Groot Dictee gaf, net als in 2010, leuke nasleep. Op maandagochtend 17 december was ik al om tien over zeven ’s morgens live op de lokale radio, Omroep West. Later die dag kwam ook TV West bij mij thuis filmen, anderhalf uur, voor een item van anderhalve minuut. Het Leidsch Dagblad had die maandag een foto van Wim Daniëls, Frits Spits, Philip Freriks en mijzelf, met het bijschrift “Vier geleerde heren”. Toe maar! En de Leidse stadsdichteres had in mijn favoriete espressolokaal aan de Leidse Botermarkt een gedicht en een lief briefje voor me achtergelaten. Met een spelfout …

Wat ik – afgezien van het magische moment dat de juryvoorzitter na de obligate roffel van de drummer van Thijs Boontjes’ Dans- en Showorkest de winnaar bekendmaakte – het leukst vond? Dat was een moment in de nakijkpauze. De band speelde een swingend nummer, Wim Daniëls stond op vanachter de jurytafel en ging, daar op dat podium, voor een volle zaal, heel ontspannen staan dansen! Leuke man. Leuke dag.

PS Geen nulfouter. Nergens? Jawel, in Breda. Gefeliciteerd, Rien Wisse!

Onverwachte uitglijers in Utrechtse shoot-out

maandag 17 december 2018

Beslissingsrondes na een ex-aequoplaats nemen vaak flink wat tijd in beslag. Zo niet in de tweede editie van het Groot Dictee van de bibliotheek Utrecht. Daar was de rangschikking al na drie eenvoudige woordjes bekend.

Performer Babs Gons praatte de avond aan elkaar

door Jeroen van Heemskerck Düker

De tweede editie van het Groot Utrechts Dictee beloofde een eenvoudige zege te worden voor de geoefende spellers. Auteur Tom Hofland had een melancholieke scène geschreven waarin een heer – in zijn woorden een seigneur – tijdens een overdadig diner bekoord raakt door een geschilderde Maria. Een mooi tafereel met veel ruimte voor rijk woordgebruik; zo werden tijdens het beschreven diner langoustines, bouillabaisse en beignets opgediend en nam de seigneur met alizarinerode wangen plaats bij de vergulde kandelaber. Geen gesneden koek voor de argeloze deelnemer die voorafgaand de kansen op een overwinning hoog in had geschat, maar gefundenes Fressen voor de dicteeveteranen.

De usual suspects zaten zich al na de eerste lezing van de tekst te verkneukelen. Dit kon weleens een nulfouter worden! Naast de onvermijdelijke Rein Leentfaar waren vijf dicteetijgers afgereisd naar de Utrechtse bibliotheek in het centrum van de domstad. Pieter van Diepen (winnaar van de eerste editie), Bert Jansen, de inmiddels volgroeide dicteewelpen Marissa van Vliet en Randy van Halen, en uw verslaggever. Toch bleek na afloop geen van hen de felbegeerde nulscore te hebben gerealiseerd. Dat kán te maken hebben gehad met de dictie van de auteur, die beignets verhaspelde tot banjees en Kamtsjatka tot Kamtakta. In de context kon het juiste woord weliswaar met enige moeite achterhaald worden, maar daarmee ging wel hersenenergie verloren.

Neerlandica Marieke kan goed spellen, maar kon in Utrecht geen podiumplek bemachtigen

Lasciate ogni speranza

Met het dictee achter de rug zat het deelnemersveld er enigszins verslagen bij. Het was toch een pittige tekst, met ongebruikelijke woorden als apotropaeïsch, Friulaans en deësis. Op de achterste rij zag deelneemster Marieke, vooraf nog zelfbewust en hoopvol, haar kans op een podiumplaats in rook opgaan. Ook veel anderen moesten onwillekeurig denken aan de woorden van Dante: lasciate ogni speranza. Gelukkig was er afleiding in de vorm van een kort verhaal door de schrijver zelf en een intermezzo van Babs Gons, de performer die de avond aan elkaar praatte. Daarna loodste taalexpert Wouter van Wingerden het publiek op bewonderenswaardige wijze door de tekst. Wouter redigeerde onder meer de Technische Handleiding, het fundament onder onze spellingregels. Als hij de dicteezinnen heeft bekeken, weet je dat discussie overbodig is. Ook deze keer was dat het geval – een prettige uitzondering in Dicteeland. Heibel had hij kundig uitgesloten door in discutabele woordgroepen als zwart gehaarde twee varianten goed te rekenen.

Opmerkelijke shoot-out

Het verbaasde niemand dat de aanwezige veteranen zich plaatsten voor het podium. Prijzengrossier Pieter van Diepen moest met zijn drie foutjes de eer laten aan maar liefst vier mededingers. Randy van Halen en schrijver dezes streden om de derde plek, met elk twee fout. Voor zilver en goud ging het tussen Rein Leentfaar en Bert Jansen, die ieder hun fouten wisten te beperken tot één.

De shoot-outronde leidde tot een verrassende uitkomst

Maar toen gebeurde er iets opmerkelijks. Terwijl de zaal zich opmaakte voor een langdurige eindstrijd, kon de rangschikking al na drie betrekkelijk simpele woordjes vastgesteld worden. Het eerste shoot-outwoord van Van Wingerden, piramidefonds, leverde geen problemen op. Bij het tweede verslikte Bert Jansen zich al: hij miste de dubbele s in kickboksster en moest genoegen nemen met een boekenbon van 75 euro. Het derde woord leek nog eenvoudiger. Wie kan empathisch nou niet correct spellen? Nou, ik dus: ik vergat de h. Randy van Halen pakte de derde prijs, ik vertrok met lege handen naar de nabijgelegen keilenwinkel Graaf Floris. Daar concludeerde ik samen met Bert Jansen, na een verrassend lekkere Gerardus dubbel, dat uitglijers als deze onlosmakelijk verbonden zijn met de overwinningen.

Eureka! Het dictee heruitgevonden!

maandag 10 december 2018

Het wiel, dat wel ja. En het warm water. En heel misschien zelfs het zwarte garen. Maar voor zover mij bekend was het begrip ‘dictee’ in onze recente geschiedenis nog niet opnieuw uitgevonden. Tot vorig jaar in Mechelen tijdens een spetterende sessie ‘Het Groot Dictee Heruitgevonden’. En dat initiatief kreeg nu vorige vrijdag navolging in meer dan zestig Vlaamse bibliotheken. Met maar liefst tweeduizend deelnemers! Een megasucces in Dicteeland.

door Herman Killens

Tijdens het Conclaaf van Mortsel werden er enkele weken geleden geheime afspraken gemaakt: we gaan onze troepen verspreiden, zodat we allemáál een prijs kunnen veroveren. Met de plechtige belofte om mekaar niet voor de voeten te lopen namen we met een knipoog afscheid: ‘Omerta!’

Het ‘Groot Dictee Heruitgevonden’ dus. Echt catchy vind ik die benaming wel niet. Opwijk doet niet mee en bijgevolg wijk ik noodgedwongen uit naar het twaalf kilometer verder gelegen Meise. Eenhoog in de plaatselijke bib zitten dertien andere dicteeliefhebbers elk met pen, een flesje water en twee boekensteunen (echt, ik vind het niet uit) klaar voor het dictee. Tot mijn stomme verbazing zie ik op een stoel vlak voor mij … dicteecrack en arts Jan Deroover. Tuurlijk!! Die was er niet bij in Mortsel. Doemetoch, operatie mislukt. Jan heeft zich trouwens door een collega laten meetronen naar Meise, om dan daarna vast te stellen dat er in zijn thuisstad Vilvoorde ook gewoon zo’n editie plaatsvond. Ik denk dat Jan beter incognito kan terugkeren, of dat worden pek en veren in Vilvoorde. En hij vindt het trouwens achteraf beschouwd ook een gemiste kans om ter plaatse reclame te kunnen maken voor zijn onvolprezen Portaelsdictee.

Schot in de roos

Even terugspoelen naar Mechelen, 8 december 2017. Als reactie op het stopzetten van het Groot Dictee der Nederlandse Taal in Den Haag besloot de Mechelse bibliotheek om ‘deze vaste waarde terug op te pikken, zij het in een wat minder archaïsche en speelsere vorm’. Ludo Permentier, bekend van onder andere het Groene Boekje en sinds 2006 een van de vaste juryleden van dat tv-dictee, werd als regelmatige bibliotheekbezoeker in Mechelen bereid gevonden om mee de schouders onder het ‘heruitgevonden’ dictee te zetten. En het werd een schot in de roos. Veel volk, en ook de creatieve formule viel in de smaak. Ik citeer Brien Coppens, publieksmedewerker van de Mechelse bibliotheek (bron: De Standaard 7/12/2018): ‘Het laatste onderdeel is een Spelling-Bee (sic), waarbij de winnaars van het vorige onderdeel om beurt snel woorden moeten spellen, tot er iemand over een woord struikelt. Vorig jaar deden ook enkele ex-winnaars van het Groot Dictee der Nederlandse Taal mee, maar het was uiteindelijk een ‘gewone Mechelaar’ die won. Dat deed me stiekem wel plezier.’ (*)
En de maneblussers lieten het er niet bij. Ze namen het prijzenswaardige initiatief om hun idee te slijten bij andere bibs in Vlaanderen en Brussel. Zo nodigden ze op 20 april van dit jaar alle bibliotheekverantwoordelijken uit in Mechelen voor een collectieve spelsessie waarbij ze het uitgewerkte format en het draaiboek voorstelden. En meer dan zestig bibliotheken hapten uiteindelijk toe.

Overal in het land zijn BV’s opgetrommeld om het dictee te presenteren en voor te lezen. Guy Mortier hier, Sigrid Spruyt daar, Phara de Aguirre ginder. Welke lokale grootheid zou het in Meise zijn? Eddy Merckx heeft volgens mij niet zo’n goede dictie en weerman Frank Deboosere is al ingepikt door Mechelen. Het blijft voor mij een volkomen raadsel tot de twee podiumdames zich eindelijk voorstellen. Presentatrice Monika Macken blijkt de weduwe van de gevierde schrijver Ward Ruyslinck te zijn. Maar wat voorleesster Luce Lemmens op haar palmares heeft om zéér bekend en gekend te zijn in Meise gaat voor mij evenwel in het geroezemoes verloren. Maar Luce doet haar dicteersessie prima.

Poepsimpel

Vorig jaar was ik er niet bij in Mechelen en dus is het voor mij een allereerste kennismaking met de ‘speelse’ aanpak. De tekst van het dictee is geschreven door jong talent Ans De Bremme. Het werd in de media aangekondigd als een grappig verhaal, maar dat valt dan toch wel stevig tegen. Ik vind ‘Gesprek met een filosoof’ zelfs nogal saai en langdradig. De eerste zowat 160 woorden tellen als een gewoon klassiek dictee. Het stond in de pers: ‘Dit dictee zit niet volgepropt met de meest ongebruikelijke woorden die mijlenver afstaan van het dagelijkse taalgebruik’. Maar het is uiteindelijk zelfs een poepsimpele tekst geworden, met als enige mogelijke struikelblokken (nu ja) tig, johnlennonbrilletje, oosterse filosofie, tenminste (althans), ten slotte (tot slot), hups en seduisante.

Nu een woord vormen met die twintig letters. Hoera, ik heb mij grondig voorbereid!

Daarna volgt deel twee, een reeks meerkeuzevragen. De organisatoren projecteren van twintig woorden in de rest van de tekst twee of meer mogelijke schrijfwijzen met een letter ernaast. Het loopt al meteen mis. De getoonde slides verdwijnen telkens al na één seconde (ik hoor achteraf dat het vijf seconden moesten zijn). Gelukkig grijpt de jury in om het beeld elke keer even manueel terug te spoelen. Deze keer passeren woorden en woordgroepen de revue zoals moelleux, iets ad rems, schlemielig en televisiekijken. Ook weer doenbaar, die twintig letters zijn binnen.
Het vervolg laat zich raden: met de twintig veroverde letters een zo lang mogelijk woord proberen te vormen. Hoera, ik heb mij grondig voorbereid. Ik heb immers vooraf alle combinaties van 20 letters opgezocht met het grondwoord ‘bibliotheek’, het centrale thema. En uit het hoofd geleerd. Een beredeneerde gok. En tot mijn verbazing lukt het nog ook. Ik heb bijgevolg slechts vijf seconden van de voorziene tien minuten nodig om ‘bibliotheekbezoekers’ op mijn opgavenblad te noteren.

Taaie tante

De verzorgde drankpauze is ultrakort; zo snel is de jury klaar met het nakijken. Het gemiddeld aantal fouten ligt op vijf. Ha, ik ben niet de enige met nul fouten. Niet Jan – helaas toch één keer uit de bocht – maar de dame naast mij heeft de tekst foutloos neergepend. Een spellingbee moet uitkomst bieden. De gepensioneerde lerares Nederlands Jeanine Delmotte blijkt een bijzonder taaie tante: pas bij haar elfde woord gaat ze overstag. Maar jammer genoeg en tot haar afgrijzen met een dt-fout in het woord gehypet. En dan heb ik voor open doel maar paparazzi in te koppen om de gouden pen en een boekenbon te veroveren.

Het is een sterk deelnemersveld. Drie van de veertien spellingfanaten hebben het twintigletterwoord ontmaskerd. Maar de jury beslist terecht dat ik niet meer mag meedoen aan de eindfase, zodat de twee dames het onderling kunnen uitvechten in een spellingbee voor de zilveren pen + boekenbon (gewonnen door Ilse Baute). Maar ook de twee verliezers mogen binnenkort wat voor onder de kerstboom gaan uitzoeken in De Standaard Boekhandel.

Geen spek voor de bek van dicteenomaden, maar misschien wel van scrabbletijgers

We nemen afscheid met nog een drankje. Tijd voor wat reflectie. Was dit nu mijn ding? Neuh, niet echt. Het dictee zelf was veel te gemakkelijk, en wat deel twee betreft: ik ben geen crack in scrabbletoestanden (ik heb dat deze keer dus wel nog kunnen omzeilen door mijn ‘bibliotheek’-truc). Maar de andere deelnemers zijn razend enthousiast. En ik hoor en lees dezelfde reacties uit andere bibliotheken. En dan heeft Het Groot Dictee Heruitgevonden toch zijn doel bereikt, namelijk – om een populair N-VA-woord te gebruiken – een laagdrempelig dictee voor een breed publiek in een fris en spannend format aan te bieden. Geen spek voor de bek van dicteenomaden. Maar misschien dan weer wel van scrabbletijgers?

Tweeduizend deelnemers is niet niks. Dat gaat al stevig in de richting van de legendarische Davidsfondsdictees uit de vorige decennia. Er is trouwens nog een gelijkenis. Die Davidsfondsdictees zijn immers ook kleinschalig op 1 plaats (Ieper) begonnen om vervolgens eerst de provincie en dan heel Vlaanderen te veroveren. Maar die dictees waren wel honderdduizend keer moeilijker …

Revival

En er liggen nog grootse plannen klaar. Het blijkt immers vooreerst de bedoeling om nog meer bibliotheken bij het gebeuren te betrekken. En goed nieuws voor onze noorderburen: mogelijk ook in Nederland! Bovendien wordt bekeken of er volgende keer geen finaleronde kan georganiseerd worden waaraan alle lokale winnaars zouden kunnen meedoen. Jawel … bijna net als bij het Davidsfonds.

En zo heeft de stopzetting van het tv-dictee een revival teweeggebracht van het spelletje. Denk maar aan het Hautekietdictee in de Belgische Senaat of het eerste Groot Nederlands Radiodictee dat binnenkort plaatsvindt. O ja, in dezelfde context nog een interessant weetje. We brengen ons jaartotaal aan dicteewedstrijden in Vlaanderen in een klap van zeventien naar meer dan zeventig!

(*) Uiteindelijk blijkt dat niet helemaal accuraat. Rein Leentfaar veroverde immers met een nulfouter de gouden pen, terwijl iemand uit Mechelen de zilveren pen won met de vondst van het twintigletterwoord ‘jeugdboekenschrijver’.

De winnaars

Hierna een overzicht van de winnaars, voor zover bekend:

Aalst: 20 deelnemers
Anderlecht: 15 deelnemers – Frank Denys (goud en zilver)
Beerse: Nina Degruyter (goud)
Berchem: 41 deelnemers – Trui Hendrickx (goud)
Bertem – Tervuren – Huldenberg: 23 deelnemers – Ingrid Vansteenwegen (goud) – Lieve Brackx (zilver)
Beveren-Waas: 15 deelnemers – Jan Smet (goud) – Patricia Vanspeybroeck (zilver)
Bierbeek: Lieve Elaerts (goud) – Kris De Ridder (zilver)
Brugge: 58 deelnemers – Florian Goetgebeur (goud en zilver)
Buggenhout: 22 deelnemers
Duffel: Tinne Lambrechts (goud)
Erpe-Mere: 20 deelnemers – Raf Coppens (goud) – Hanneke Brummelkamp (zilver)
Evere: Alessandra Bilani (goud)
Gent: 14 deelnemers – Jan Missine (goud en zilver)
Hamme: 14 deelnemers – Justine Baert (goud) – Kim D’hondt (zilver)
Hasselt: 18 deelnemers – Edward Vanhove (goud) – Anneke Salden (zilver) – ook Toon Vandenheede nam deel
Heist-op-den-Berg: 23 deelnemers – Nancy Van Herck (goud) – Marlies Vervloet (zilver)
Hoeilaart: 19 deelnemers – Greta Peirs (goud) – Mia Daemen (zilver)
Kluisbergen: Hilde Callens (goud) – Magda Cambron (zilver)
Kortrijk: 33 deelnemers – Hugo Van Malder (goud en zilver) – ook Jacques Verhaeghe nam deel
Lanaken: afgelast wegens te weinig deelnemers
Leuven: 50 deelnemers – Christiane Adams (goud)
Lier: 32 deelnemers – Veronique Van Peer (goud) – Matthias Vangenechten (zilver)
Lommel: 24 deelnemers – Guy Mangelschots (goud) – Marie-Thérèse Jansen (zilver)
Maarkedal: 19 deelnemers – Gerda Pede (goud)
Maaseik: afgelast wegens te weinig deelnemers
Mechelen: 60 deelnemers – Kris Van Ransbeeck (goud) – Annelies Roosen (zilver) – ook Rein Leentfaar en Jozef Lamberts namen deel
Meise: 14 deelnemers – Herman Killens (goud ) – Ilse Baute (zilver) – ook Jan Deroover nam deel
Mol: 14 deelnemers – Wim Geys (goud) – Gerrie Coomans (zilver)
Neteland: Carlien Vermeiren (goud) – Alex Vercammen (zilver)
Nijlen: 19 deelnemers – Valerie Druart (goud)
Oosterzele – Scheldewindeke: Lut Slembrouck (goud) – Leen De Bock (zilver)
Oudenaarde: afgelast wegens te weinig deelnemers
Oud-Turnhout: Jurgen Sack (goud)
Putte – Bonheiden: 26 deelnemers – Walter Hendrickx (goud en zilver)
Sint-Gillis-Waas: 25 deelnemers – Evelien Van de Ven (goud) – Kenneth Colleman (zilver)
Sint-Niklaas: 10 deelnemers – Deborah Meese (goud) – Manja Vandenhoven (zilver)
Staden: afgelast wegens te weinig deelnemers
Steenokkerzeel: 40 deelnemers – Petra Haesevoets (goud) – Danny Heyvaert (zilver)
Vilvoorde: Laura Buelinckx (goud)
Wemmel: Alexander Thierens (goud) – Lieve Verbeeck (finaliste – zilver?)
Wetteren: iets meer dan 20 deelnemers – Sven Carlier (zilver)
Wijnegem: 20 deelnemers – Mathieu Vincken (goud) – Elien Dierckx (zilver)
Wortegem-Petegem: 16 deelnemers – Sofie Dhondt (goud) – Marie-Rose Lefebre (zilver)
Zele: Felix Heyman (goud)
Zottegem: 10 deelnemers – Veerle Bogaert (goud) – Jeroen Torrekens (zilver) – Elsie en Leen Ribbens zaten in de jury
Zulte:12 deelnemers – onder meer Frans Van Besien nam deel

Twee fouten moeilijker

zondag 9 december 2018

Op 28 november 2018 werd het twaalfde Groot Castricums Dictee gehouden. Over voeding, het thema van Nederland Leest. Een Worteldictee. Niet dat het over wortels ging, maar de auteur was de in Dicteeland inmiddels goed bekende Eemnesser bard Gerard Wortel.

Tableau de la troupe, met geheel rechts uw verslaggever

door Pieter van Diepen | Foto’s: Bert Jansen

In 2017 schreef ik: “Het elfde Groot Castricums Dictee in de plaatselijke bibliotheek was weer een feest.” Dat gold voor de twaalfde editie ook. Het was weer een fraaie, echte Worteltekst. De geestelijke vader was er andermaal in geslaagd het dictee verraderlijk eenvoudig te laten lijken, maar er was genoeg moeilijks in verwerkt om geen van de drie naar Castricum afgereisde dicteetijgers – Annemarie Braakman, Bert Jansen en ik moesten DT op ons blaadje zetten, en we deden hors concours mee – met een nulfouter op huis aan te laten gaan. Divergent, godzijdank, onoorbaar, enigermate, lecithine, toe-eigenen, ambetant, om harentwil, dooreenschudden en ammoniakkaramel, daar maken wij toch geen fouten in? Wel dus.

Het lijkt soms zo makkelijk en het is soms zo verraderlijk. Altijd is er in een dictee wel een twijfelgeval met los of aan elkaar schrijven, maar hier waren het er wel zes: open()getrokken, veel()gebruikt, lastig()gevallen, het al genoemde dooreen()schudden, gewaar()worden en minder()draagkrachtigen. En Gerard had ook een mooi aantal ‘stelletjes’ in de tekst verwerkt. Karamel met een k, maar carbonaat met een c, gelogenstraft en onloochenbaar, sint-juttemis met een kleine maar Allerheiligen met een hoofdletter, en het mooist: de boute bewering en verderop in de zin maar het boudst.

Gerard Wortel met een bevallige gelegenheidsassistente

Pauzeact

Er waren eigenlijk twee pauzes. Na de eerste drie (van de zes) alinea’s werden de blaadjes opgehaald en kon de nakijkploeg vast beginnen. Dat we daarna eigenlijk meteen door moesten met de rest van de tekst, was niet bekend bij de gelegenheidsvoorlezer – auteur Wortel verving ad hoc de wethouder die het zou doen, maar die niet was komen opdagen – dus hij babbelde wat, en ook de deelnemers onderling babbelden wat. Ook over de laatste drie alinea’s die bij de eerste voorlezing-in-zijn-geheel wel al genoemd waren …

Toen het kwartje viel, ging het voortvarend verder. Voor sommige van de deelnemers té voortvarend, maar gaandeweg vond Gerard het juiste tempo. En na de laatste zin, “of we nu tot sint-juttemis quinoa eten of tot Allerheiligen eens per tweeënhalve week een dozijn vette miniloempia’s van een dubieus A-merk maakt niet uit, als de smaakpapillen het maar als delicieus gewaarworden”, kon de eigenlijke pauze beginnen. Dat is Gerard wel toevertrouwd. Prachtige gedichten, onder andere over iemand die in Toscane met zijn scrotum op de stang van zijn racefiets terecht was gekomen: “voorlopig geen Italië”, en het bekende “Lintjes”, en prachtige liedjes. Het gevoelige “Papa’s”, met de puberzoon en de mooie contaminatie “mijn kop in de wind sloeg”, “Straatterreur”, het wrange lied over senioren op e-bikes, nadat Gerard eerst gevraagd had wie er op zo’n ding reed (de latere tweedeprijswinnaar stak zijn vinger op), en – ik zou bijna zeggen: natúúrlijk – “Heimwee naar Eemnes”. Het refrein, “Koeienstrónt, kóéienstró-hont, de geur van mijn geboortegrond”, werd weer uit volle borst meegezongen.

V.l.n.r. juryvoorzitter Jeroen Kant (van de BookSpotliteratuurprijs), Jan Fokkens (2e), Floris van Driessen (1e) en Eelco Poeze (3e)

Thuisblijvers

Nee, de thuisblijvers – inclusief de wethouder – hadden ongelijk. Er waren maar tien lokale deelnemers. Waar zijn de tijden dat een grote groep 55+’ers tegen een even grote groep middelbarescholieren streed, en dat er binnen die laatste groep gezonde rivaliteit was tussen leerlingen van het Jac. P. Thijsse en het Bonhoeffer? Voorbij, o en voorgoed voorbij. De welzijnsorganisatie, die de oudjes ‘leverde’, doet na een ordinaire bezuiniging niet meer mee, en de jongelui krijgen er geen studiepunten meer voor …

Van de plaatselijke diehards eindigde Eelco Poeze op de derde plaats met 19 fouten. Hij was duidelijk blij verrast. Twee fouten minder had Jan Fokkens, de man van de e-bike. Maar de winnaar, met 16 fouten, was deze keer Floris van Driessen. Proficiat!
En de drie buitenpoorters? Annemarie had vijf fouten, Bert had er vier, ik twee – deze keer geen nulfouter! Wat een merkwaardig toeval: in het vorige Castricums dictee deden dezelfde drie DT’s mee, en we hadden nu alle drie twee fouten meer dan toen. En nog toevalliger: ook de nummers 1 en 2 van de Castricummers, Floris en Jan, hadden allebei twee fouten meer dan de winnaar en de runner-up van 2017! Het dictee was dus gewoon twee fouten moeilijker …

Genieten in een galmend godshuis

zondag 2 december 2018

Er kleeft maar één nadeel aan het jaarlijks Groot Zutphens Dictee: de A1 tussen Naarden-Bussum en de afslag naar Zutphen: al vóór vieren is deze dichtgeslibd. Om ‘aanschuiven’ (zoals mijn Vlaamse vrienden zeggen) te voorkomen, is vroeg vertrekken dan ook het parool.

Het tiende Groot Zutphens Dictee, voor de speciale gelegenheid in de Walburgiskerk

door Bert Jansen | Foto’s: Patrick van Gemert

Om de dichtgeslibde wegen te vermijden, gingen Jeroen van Heemskerck Düker en ik op donderdag 15 november al om halfdrie op pad. Eenmaal op de N345 viel een vale herfstzon in lange diagonalen over het veld en zette het uitgedunde bladerkleed in een vrolijk rode gloed. Zutphen naakte.
Na de auto tegenover de Walburgiskerk geparkeerd te hebben, spekten we de lokale middenstand door onze garderobe uit te breiden. Enigszins ongemakkelijk voelden we ons wel, zo samen zoekend in de rekken met jasjes en hemden, maar als Edward III zich in 1344 al niet geneerde toen hij de door zijn danspartner verloren kousenband opraapte en om zijn eigen been bond, waarom wij dan wel? Honi soit qui mal y pense!

Chapeau

Met onze nieuwverworven kleding liepen we goedgemutst naar het vlakbij gelegen ‘Chapoo’ voor de domibo, om maar eens te variëren op de vrijmibo, het was per slot van rekening donderdag. De ambiance was er warm, de bediening charmant en de kaart aantrekkelijk; we besloten dan ook er tevens een vorkje te prikken. Even was er de aanvechting de uitbater opheldering te vragen over de alternatieve spelling van zijn etablissement, maar we besloten die te onderdrukken. Ik vermoed echter zomaar dat onze Middelburgse collega-dicteetijger bij de restauranteigenaar zijn beklag zou hebben gedaan en hem op een lesje over de spelling van leenwoorden zou hebben getrakteerd …

Ook vanuit Vlaanderen was een deelnemer afgereisd (uiterst rechts) voor het fameuze dictee.

Voor de ingang van de Walburgiskerk gaf een stadsgids uitleg over de geschiedenis van de kerk. Clandestien luisterden wij mee en leerden dat zich in de bol van de torenspits de bouwtekeningen bevinden – tót we als culturele verstekelingen ontmaskerd werden en schielijk de kerk in verdwenen. Terwijl we de toegangsprijs voor het tiende Groot Zutphens Dictee voldeden, weergalmde melodieus orgelspel van orgelist Kees Vos tussen de eeuwenoude pilaren. Een geëigend, maar bovenal sfeervol muzikaal behang dat bijdroeg aan de gewijde sfeer.

Galmend godshuis

Terwijl sommige dictees een kwakkelend bestaan lijden, slaagt ‘Zutphen’ er elk jaar weer in meer bezoekers te trekken dan het jaar ervoor. Maar liefst 63 mensen hadden zich voor dit evenement aangemeld! Voor deze tweede bigiyari was de organisatie – opnieuw in vertrouwde handen bij de Lions – erin geslaagd een der meest prestigieuze monumenten van de oude IJsselstad af te huren: de Walburgiskerk, lokaal bekend als Walburgkerk.

Hadden ze voor de installatie van de kacheltjes soms een eskimo ingehuurd?

Helaas echter bleek de akoestiek niet afgestemd op het dicteren van een dictee. Ik vermoed zomaar dat de nagalm bij de epiclese en de verkondiging van Gods Woord minder storend is. Ook de temperatuur in het godshuis was voor iemand die het in de buurt van de koelkast al koud krijgt – zoals schrijver dezes – niet comfortabel. Bovendien ontregelt kou het spellingcentrum in de hersenen, althans bij mij. Er waren weliswaar elektrische verwarmingsinstallaties opgehangen, maar die hingen bijkans in de nok en waren dus niet effectief. Hadden ze voor die klus soms een eskimo ingehuurd?

Ridder Bas Steman leest het dictee voor

Ridder Bas

Marleen Tebbenhoff Rijnenberg, presidente van de Lionsclub afdeling Zutphen-Kattenhaven, opende de avond en heette de aanwezigen welkom. De meesten van hen kwamen van heinde, maar er waren er ook die uit Zeeland en zelfs Vlaanderen gekomen waren. Het dictee werd dit jaar voorgelezen door Bas Steman. Deze onverschrokken ridder en auteur van, onder andere, de liefdesroman Morgan, beschikt over een goede dictie en toonde weinig last te hebben van plankenkoorts. Bij menigeen sloeg de schrik om het hart toen hij het dictee kwalificeerde als ‘de lastigste geschiedenisles ooit’.
Ook dit jaar kwamen de zinnen weer uit de koker van het viertal dat gevormd wordt door Michel Groothedde, Jody Hagenbeek, Fiona de Heus en Jaap Pott. In hun macedoine werd de schijnwerper gericht op de Zutphense instanties die dit jaar jubileerden.

Accoucheuses

Zo werd het publiek in de eerste alinea meegenomen naar het klooster Spittaal, waar de broeders van de Orde van de Heilige Geest zich in de dagen van olim bekreunden om de verzorging van de zieken. Die broeders van toen zijn nu nog slechts een vage herinnering; heden ten dage zijn het de anesthesisten, oto-rino-laryngologen en cardiothoracale chirurgen die de verzorging der zieken op zich nemen. Ook de begijnen van toen zijn vervangen, en wel door de gynaecologen en accoucheuses.
In de tweede alinea werd de zeshonderd jaar geleden uitgebroken furieuze successiestrijd belicht. Dat Reinald de Vierde van Gelre zich na die strijd genoodzaakt zag de verbondsbrieven te accepteren waarin de ridderschap en de principale steden met hun filiatie een alliantie hadden gesloten om in parlementaire congregatie het vorstendom te besturen, was voor menigeen een openbaring vanjewelste.

Opeens belandden we vanuit de middeleeuwen bij de AZC, een volte-face van heb ik jou daar!

In de derde alinea werd de hebraïcus Willem Baudaert, de fervente apologeet van de contraremonstrantie opgevoerd. Hij werd vier eeuwen geleden door het moderamen van de Nederduitse Gereformeerde Kerk tot de vertaler van de oudtestamentische boeken benoemd. In de vierde alinea werd stilgestaan bij het Timpeorgel. Het is inmiddels fraai gerestaureerd, maar naar verluidt is het vaak mishandeld in verwoede pogingen de akoestiek te verbeteren. Zelfs de tractuur zou daarbij beschadigd zijn!

Dicteetijgers zwoegen op de tekst van het jublieumdictee

Jantje-secuur

Na deze vier min of meer solemnele alinea’s kwamen er wat trivialere kwesties aan bod. Zo belandden we ineens bij een jubilerend AZC, een volte-face van heb ik jou daar! De oer-Zutphense amateurvoetballers ambiëren weliswaar tweedeklasser te blijven, maar paren nochtans tikitaka en getruukte een-tweetjes aan een cruijffiaans inzicht. Ook banketbakkerij Jolink – bekend van delicieuze patisserie en exquis ambachtelijk roomijs van pico bello ingrediënten – jubileerde dit jaar en werd door Pott cum suis in het zonnetje gezet. De in de laatste alinea verwoorde voorspelling dat zelfs jantje-secuur lou kans heeft op een foutloos resultaat bleek carrément profetisch!
Er was geen achtste alinea. Die kwam kennelijk niet door de censuur. En zoals een doorgehaalde zin nieuwsgieriger maakt dan de overige tekst, zo geldt dat ook voor de geschrapte achtste alinea. Wellicht dat de schrijversbent daarover nog eens opheldering kan geven.

De onvolprezen Jaap Pott licht de valkuilen toe.

Pott versus vingeropsteker

Voordat het verdict van de jury klonk, was, gewoontegetrouw, de microfoon voor Jaap Pott voor zijn onvolprezen explicatie, waarvan zijn etymologische uitstapjes een vast en interessant onderdeel vormen. De eerste zin was echter nog niet geprojecteerd, of er klonk protest vanuit de voorste rij. Pott echter snoerde de interpellant (naam en adres bij de redactie bekend) subiet de mond en zette hem in de figuurlijke hoek, waarmee de oud-schoolmeester verried dat hij zijn oude stiel, ook vijf jaar na zijn pensionering, nog niet verleerd is.

Hoewel dit tiende Groot Zutphens Dictee voornamelijk in gewonemensentaal was geschreven, zaten er toch weer genoeg struikelstenen in. En ook een enkel ietwat archaïsch woord, zoals accoucheuse. Zo kon menigeen niet alleen met meer kennis van de orthografie, maar ook met een grotere woordenschat naar huis. Voorwaar een grote winst. Op gevaar af voor zoïlus te worden versleten, wil ik toch ook even stilstaan bij de constructie ‘pico bello ingrediënten’. ‘Pico bello’ wordt in Van Dale en het Groene Boekje een bijwoord genoemd. Het gebruik als bijvoeglijk naamwoord is echter in opmars. Op ‘de ingrediënten van Jolink zijn pico bello’ lijkt mij dan ook niets aan te merken. Het attributieve gebruik van ‘pico bello’, zoals in het dictee, zou mijns inziens vermeden moeten worden – zeker door Pott, die zich bij menig dictee toch als behorend tot de preciezen heeft leren kennen.

Wino Sijm moest wederom genoegen nemen met de tweede prijs. Een week later haalde hij revanche in Rijssen.

Helaas bleken ook weer interpunctiefouten mee te tellen – en voor rode strepen te hebben gezorgd. Ook eigennamen als Spittaal en Timpeorgel resulteerden weer in veel rode strepen. Waarom moet ik eigenlijk weten hoe ik Timpe moet schrijven? Overigens werd mijn Baudaart níét fout gerekend, terwijl de goede man Baudaert heet. Althans volgens het correctievel.

Potjes, alweer

Het twintigkoppige correctieteam had een uur nodig om de 51 dictees na te kijken. Er hadden zich weliswaar 63 mensen aangemeld, maar 12 personen stuurden ofwel hun kat ofwel hadden weinig fiducie in een podiumplaats en hun schrijfsels niet ingeleverd. In totaal werden er 1594 fouten aangestreept, een gemiddelde van ruim 31 fouten.

Zijn glimlach hield het midden tussen suffisantie en minzaamheid

Op de derde plaats eindigde Esther Leising met 20 fouten. Wino Zoetemelk – pardon, Sijm – moest voor de zoveelste keer genoegen nemen met zilver. Heer en meester was opnieuw Marry Potjes uit Baak. Zij misspelde slechts 13 keer. Moet de queen of orthografie zo zoetjesaan niet promoveren naar de ‘tijgercategorie’? Deze vraag is retorisch bedoeld. Zij zal daar een geduchte concurrent zijn voor reizende Rein, die nu met slechts vier fouten de eerste prijs in de wacht sleepte. Om zijn mond speelde een glimlach die het midden hield tussen suffisantie en minzaamheid, toen hij zijn prijs uit handen van Bas Steman in ontvangst nam. De sympathieke habitué Jan Riefel greep dit jaar helaas net naast de prijzen.

Rein Leentfaar legt het de organisatie nog één keer uit.

De opbrengst ging dit jaar naar het Praathuis in Zutphen, een wekelijkse ontmoetingsplaats voor mensen die Nederlands willen leren spreken. Deze twee jaar geleden opgerichte organisatie zag haar saldo met € 667,65 toenemen. Ariana Achterkamp wist het hoogste sponsorbedrag, te weten € 112,65, bijeen te brengen.

De Deur

De nazit is een vast onderdeel van ons uitstapje naar Zutphen. Deze keer was dat in ‘De Deur’, ‘waarschijnlijk het gezelligste café van Zutphen’, zoals er op de website te lezen staat. En inderdaad, de kachel brandde, het couragewater vloeide rijkelijk, de gesprekken waren levendig en de tijd vloog. Het was al na enen toen we de keilenwinkel verlieten en door de uitgestorven straten naar de auto liepen en huiswaarts reden. Op donderdag 21 november 2019 komen we terug. Deo, Allah of het Vliegend Spaghettimonster volente, natuurlijk.

Dictees

Dicteenieuws uit Nederland en Vlaanderen

Tagarchief: dicteewedstrijden