De winnares in Mijdrecht, Annemarie Braakman (tweede van links), wordt gefeliciteerd.

door Annemarie Braakman-Ven

In de Week van de Alfabetisering organiseerde het Taalhuis De Ronde Venen op dinsdag 5 september 2017 ‘Het Groot Rondeveens A2 Dictee’ en organiseerde het Taalhuis Uithoorn daags erna ‘Het Groot Uithoorns A2 Dictee’. Zoals de naam van de beide dictees al doet vermoeden, was er sprake van een nauwe samenwerking en werd zelfs op beide dagen dezelfde tekst gepresenteerd. 

‘A2’ staat voor het niveau van spreken, luisteren, lezen en schrijven dat nodig is om goed te kunnen meedoen in onze samenleving en verwijst dus niet naar de nabijgelegen snelweg, zoals men zou kunnen denken. ‘Geen onmogelijke zinnen, waarvan de woorden ons zouden kunnen doen duizelen, maar gewone praktische taal, die wij allemaal dagelijks gebruiken’, zo werd ons vooraf beloofd. Omdat ‘A2’ staat voor het taalniveau dat kinderen aan het einde van de basisschool zouden moeten beheersen, tevens inburgeringsniveau, komt de vraag op: ‘Hoe moeilijk kan het zijn?’ Hierover later meer.

Hoewel de aankondiging iets anders vermeldde, werd mij bij navraag gezegd dat ook deelnemers van buiten de gemeentegrenzen welkom zouden zijn. In de mooie raadzaal van gemeente De Ronde Venen in Mijdrecht mochten zo’n twintig genodigden plaatsnemen aan de halfronde opstelling voor normaliter het college van burgemeester en wethouders, om zo een goed zicht te hebben op de presentator en de voorlezer van het dictee. De overige dertig deelnemers, onder wie ondergetekende, zaten daarachter wat onhandig aan de kleine tafeltjes, maar dat mocht de pret niet drukken. Het was gezellig, zo onder het genot van een kopje koffie of thee met een koekje.

Marius Schalkwijk presenteert de tekst in Mijdrecht.

Anekdotes
We werden welkom geheten door wethouder Anco Goldhoorn, waarna de avond verder in handen was van voorlezer Marius Schalkwijk. Hij vertelde een paar mooie anekdotes, waarvan ik u er twee niet wil onthouden. Een uit zijn eigen schooltijd en een uit de tijd dat hij nog docent Nederlands was. “Het is een feit | dat een geit | van voren bijt | en van achter …” U vulde vermoedelijk in gedachten al een woord in, maar het einde van dit gedichtje was toch echt: ‘een staartje heeft’. En hoe mooi is het een zinsnede uit een dictee, die bedoeld is als ‘de ontvreemde fiets’ wordt geschreven als ‘de ontframede fiets’? Ik reken het goed!

Met zijn duidelijke en prettige stem leidde Marius ons door de tekst heen. Hulde aan de voorlezer, dit maakt het verschil! Moeilijke zinnen waren het inderdaad niet, al bleek later dat men in deze relatief eenvoudige tekst toch nog best veel fouten kan maken … Niet iedereen doet aan ‘aerobiccen’ en ’allriskverzekering’ ontlokte menigeen een of zelfs twee koppeltekens. De uitspraak van het woord ’marechaussee’ zou de indruk kunnen wekken dat het met dubbel ‘r’ geschreven moet worden, maar niets is minder waar. De vervoeging van Engelse werkwoorden volgt de Nederlandse regels, zodat ‘downloaden’ in de verleden tijd ‘downloadde’ wordt. ‘Gedeletet’ was minder moeilijk, temeer omdat de voorlezer het uitsprak met duidelijk hoorbaar de ‘t’ aan het einde. Overigens werd deze kleine faux pas goed hersteld de volgende dag in Uithoorn.

Niet discussiëren a.u.b.
Het moet gezegd worden: de belofte over niet al te moeilijke zinnen werd gestand gedaan. Het waren zinnen uit brieven en andere teksten (van de overheid), die voor zo veel mogelijk mensen begrijpelijk moeten zijn. Een compliment in dit kader aan de twee inburgerende Syrische deelnemers, die zich ook aan het dictee waagden (en het toch best lastig vonden)! Enige discussie volgde nog over de schrijfwijze na de uitspraak van ‘ie’ als ‘hij’ werd bedoeld en ‘z’n’ als ‘zijn’ bezittelijk werd bedoeld. Later werd ons uitgelegd dat de voorlezer de opdracht had gekregen de tekst zo ‘gewoon’ mogelijk uit te spreken en niet te nadrukkelijk schrijftaal voor te lezen. Na enig overleg werd de alternatieve schrijfwijze toegestaan, al mocht er niet gediscussieerd worden over hoe je dat dan schrijft …

Uitleg van de taalkundige, Tineke de Vos.

Appstore
Na het voorlezen van het dictee trok de jury zich terug met de teksten van de genodigden, de prominenten, terwijl iedereen kon napraten onder het genot van een drankje. Onder leiding van deskundige Tineke de Vos konden de publieksdeelnemers de rode pen op elkaars werk loslaten. Zoals het een deskundige betaamt, vertelde zij ons over taal in het algemeen, over ‘weetwoorden’, waarvan je domweg moet wéten hoe je ze schrijft, over ‘leerwoorden’, waarop je de regels kunt toepassen, en over ‘hoorwoorden’, die je kunt vergelijken en die ‘klinken als’. Spijtig alleen dat zij ons niet goed de gebiedende wijs kon uitleggen, terwijl deze nota bene in het dictee voorkwam. En waarom ‘Appstore’ met een hoofdletter zou moeten, wist zij ook niet. Wij ook niet, want: een ‘appstore’ staat met een kleine letter in Van Dale, dé ‘App Store’ wordt door Apple in twee woorden en met twee hoofdletters geschreven.

‘Afvalwijzer’ (u weet wel: die handige kalender waarop vermeld staat wanneer de vuilnis in uw straat wordt opgehaald) moest ook met een hoofdletter geschreven worden, omdat dit een eigennaam zou zijn. Maar: dit woord staat niet als zodanig in het Groene Boekje en ook niet in Van Dale. Sommige gemeentes schrijven het woord inderdaad met een hoofdletter, andere daarentegen juist met een kleine letter alsof het een algemeen document is. Niet heel handig voor in een dictee dus, zo’n woord. En dan nog ‘usb-stick’. Volgens de jury de eerste drie letters in onderkast, zoals in Van Dale, maar volgens het Groene Boekje zouden deze juist hoofdletters moeten zijn …

Leesbaarheid
Maar: keurig op tijd werden de winnaars bekendgemaakt en de prijzen uitgereikt. Een eervolle vermelding was er voor Rob Isaacs (hoofdredacteur ‘De Groene Venen’, zes fouten), maar de prijs voor de beste prominent ging naar Jos van der Jagt (directeur obs Willespoort). Hij had eveneens slechts zes fouten, maar won op de betere leesbaarheid van zijn werk. De jury lichtte toe dat dit ook een onderdeel is waarop inburgeringsexamens worden beoordeeld. Hadden we dát maar vooraf geweten … (ook dit werd keurig hersteld in Uithoorn, de volgende dag, met een ‘waarschuwing’ vooraf aan de schrijvers).

Bij de publieksdeelnemers mocht ondergetekende de bloemen en de (overigens ongetekende) oorkonde in ontvangst nemen. Volgens de jury met vier fouten, maar die zag kennelijk dubbel: het waren er toch echt maar twee …

Het dictee werd gefilmd door de lokale omroep.

Reprise in Uithoorn
De volgende dag dus hetzelfde dictee in Uithoorn. Omdat ik dit wist, is vooraf met de organisatie afgesproken dat ik buiten mededinging zou meedoen. Terecht natuurlijk, hetgeen ook nog eens in duidelijke bewoordingen per e-mail werd medegedeeld. Men wilde laaggeletterdheid onder de aandacht brengen en ‘was niet op zoek naar de beste taalkenner’. In mijn kielzog werden de andere dicteetijgers meegenomen. Geen prijs is nog tot daar aan toe, maar, zo werd ons te kennen gegeven: een (al dan niet eervolle) vermelding zou er niet in zitten en we zouden geen discussie mogen voeren over het dictee en de spelling. Dat zou natuurlijk lastig zijn voor de organisatie, maar ja, als iedereen mag komen, kun je ook iedereen verwachten …

Voortschrijdend inzicht
Het plezier was er overigens niet minder om, want ook hier was de organisatie prima op orde en was er voldoende ruimte voor alle genodigden en publieksdeelnemers. Hoewel je zou verwachten dat ondergetekende de tekst dan nu foutloos zou kunnen schrijven, bleek dat toch niet helemaal waar. Want, jawel, de schrijver van het dictee had een woordje in de tekst gewijzigd. Moest gisteren ‘Appstore’ nog met een hoofdletter, vandaag werd dat afgestraft en moest het met een kleine letter geschreven worden. Waarom is niet duidelijk geworden, want ja, er mocht niet gediscussieerd worden. Voortschrijdend inzicht, zullen we maar zeggen. Gelukkig kon vandaag de gebiedende wijs goed uitgelegd worden, al was het jammer dat het publiek bij ‘hbo’er’ als uitleg kreeg dat dit met kleine letters wordt geschreven omdat het hier om een persoon gaat. De instelling daarentegen zou juist met hoofdletters geschreven moeten worden … (quod non!)

Bloemen voor de winnares in Mijdrecht en de organisatie.

Uitzondering?
Ernstiger was het echter gesteld met organisator en schrijfster Claudia Prange, aan het einde van de avond. Had een van de deskundigen ons net nog geleerd dat de gebiedende wijs in ‘Houd rekening met de wachttijd’ met een ‘d’ geschreven wordt en dat je dat goed kunt horen als je er een ander werkwoord voor in de plaats zet, volgens Claudia is er sprake van een uitzondering in ‘Meldt u aan!’. Deze zin verscheen als aansporing op het scherm, met de bedoeling om het Taalhuis te komen versterken als vrijwilliger. Toen een van de aanwezige dicteetijgers wees op deze fout, werd hem stante pede de mond gesnoerd. Want ja, er mocht niet gediscussieerd worden. En dat terwijl de regel van de werkwoordsvervoeging er een is zonder uitzonderingen. Het toonbeeld van de eenvoud en transparantie. Het jammere is dat nu zo’n veertig mensen naar huis zijn gegaan met het idee dat de vervoeging van werkwoorden ook uitzonderingen kent. Een gemiste kans in de Week van de Alfabetisering.

Maar goed, de sfeer was er niet minder om en ook hier werd keurig op tijd volgens schema de avond afgesloten met de prijsuitreiking en konden we napraten met een glas in de hand. Winnares bij de genodigden was Ria Zijlstra (wethouder van onder meer maatschappelijke ondersteuning en onderwijs) met zes fouten en de publieksprijs ging naar Ron Bettelheim (vrijwilliger Taalhuis), die eveneens niet meer dan zes fouten maakte. Applaus!

In hun hok
Al met al een prima eerste dictee voor het Taalhuis, zowel in Mijdrecht als in Uithoorn. Zeer voor herhaling vatbaar, zeker als de organisatie het dictee vooraf door een of meer deskundigen laat bekijken en een aparte categorie instelt voor de dicteetijgers. Die houd je niet makkelijk in hun hok! Tot slot ondersteun ik van harte de projecten van het Taalhuis. Het is goed gelukt om laaggeletterdheid onder de aandacht van een breder publiek te brengen en zeg ik u tot slot: meld u aan als vrijwilliger!

NB: Nou, vooruit dan: u wilt natuurlijk nog weten hoe de tijgers het ervan afgebracht hebben. Brons voor Bert Jansen met drie fouten, zilver voor Pieter van Diepen met twee fouten en het virtuele goud voor de schrijfster dezes met één fout (al was dat niet zo moeilijk na de generale repetitie van een dag eerder).