door Bert Jansen

Zeg ik Zwolle, dan zeg ik de Fundatie (het kunstmuseum waar men er viermaal per jaar in slaagt een prikkelende expositie te organiseren), de Peperbus (de iconische toren van Onze-Lieve-Vrouwe-Tenhemelopneming) en De Librije (waar chef-kok Jonnie Boer al vijftien jaar achtereen drie sterren van de hemel kookt). Op de dicteekaart van Nederland was de stad van de blauwvingers echter een witte plek: tot donderdag 9 mei; toen werd het door de Soroptimistclub Isalania georganiseerde Dictee Zwolle gehouden. Opgewekt trotseerde ik het fileleed om erbij te zijn. Helaas, de berg baarde een muis. 

Aan de locatie heeft het niet gelegen: het dictee werd gehouden in de Stadkamer van Zwolle, dé hotspot van cultuurminnend Zwolle, gelegen aan een van de fraaiste singels van de Overijsselse hoofdstad. We werden er ontvangen met koffie en een vriendelijk woord. Aan een tiental tafeltjes in een zaaltje naast de bieb (verleden jaar uitgeroepen tot ‘Beste bibliotheek van Nederland’) zaten iets meer dan dertig deelnemers, vrijwel allen van vrouwelijke kunne en zekere leeftijd. Dat de vrouwen de mannen de baas waren – getalsmatig dan toch – behoeft niet te verbazen: soroptimisten zijn – letterlijk – ‘zusters die het beste nastreven’. In 1921 is de serviceclub, zo legde voorzitster Willy Visser in haar even heldere als interessante inleiding uit, in de Verenigde Staten opgericht, met als doel kennis en vaardigheden in te zetten om de positie van meisjes en vrouwen te verbeteren. Afdeling Isalania bestaat sinds 1992 en telt 33 leden. Geweld tégen en zelfstandigheid ván meisjes en vrouwen, en klimaatverandering en -rampen, zijn enkele van hun kernthema’s. Het hol van de leeuw voor types als Thierry Baudet dus.  

De recette van het Zwols dictee – tien euro entree en twintig cent per fout geschreven woord – kwam ten goede aan het project School for Justice, waar slachtoffers van seksuele uitbuiting worden opgeleid tot advocaat, journalist of politieagent om het systeem van binnenuit te veranderen en zo straffeloosheid rondom kinderprostitutie te bestrijden.

Leren van je fouten

Tot zover alles botertje tot de boom, maar toen kwam de aap uit de mouw – en werd de muis gebaard. Alvorens soroptimistenlid Hanneke Romer de spelregels uitlegde, verontschuldigde ze zich dat het dictee niet voor de eerste keer over het voetlicht kwam: op 11 maart 2018 presenteerde vrouwenclub Dunya, onderdeel van het soroptimistenvrouwennetwerk, krek hetzelfde dictee in Enschede! Maar dat was nog niet het héle verhaal: de fouten die destijds aanleiding gaven tot kritische kanttekeningen, zaten er nog steeds in, zoals later zou blijken. Het betekende wel direct een voorsprong voor Dian van Gelder en Jan Riefel, de twee dicteenomaden die ook verleden jaar in Enschede van de partij waren; zij konden mooi verifiëren in hoeverre ze van hun fouten geleerd hadden …   

In het dictee was de dubieuze hoofdrol weggelegd voor afdelingschef Peter de Zweter. Tijdens een Tiroler après-skiparty, die door de franchisenemer van een lokale supermarkt was georganiseerd, had hij – tijdens de schlagerkaraoke– zijn hand op de welgevormde derrière van kassière Dorien gelegd. De gedachte vatte bij mij post dat deze Dorien de kat wel érg dicht bij de melk gezet had; ze was namelijk in dirndl en met heidivlechten naar het feest getogen. Tja … Maar die politiek incorrecte oprisping hield ik in dit gezelschap maar beter achter de ivoren wachters!

In de kiem gesmoord

Het dictee werd voorgelezen door Catharine Wijnands, auteur van de juist verschenen roman Thuis in elke tijd, die handelt over haar grootmoeder, Kate Kolff (mooi geschreven en verlucht met nostalgische kiekjes – warm aanbevolen). Het was haar eerste dictee, maar houding en dictie verrieden dat het zeker niet haar podiumdebuut was. Aanvankelijk zette ze er flink de sokken in, maar na corrigerende signalen uit de zaal wist ze snel het juiste tempo te vinden. Dat ze de kunst van Philip Freriks had afgekeken, zoals ze zei, was duidelijk, want dwingende verzoeken uit de zaal om herhalingen werden resoluut in de kiem gesmoord. En terecht. De valkuil van de spellinguitspraak wist ze helaas niet steeds te ontwijken, getuige het letter voor letter uitgesproken afdelingschef (met duidelijk hoorbare tussen-s) en kunstzijden (met duidelijk hoorbare eind-n). Het als /magisties/ uitgesproken machistisch zette mij op het verkeerde been; ik kon het woord niet plaatsen en schreef toen maar op wat ik hoorde: magistisch. 

Nadat het dictee voor de laatste maal integraal was voorgelezen, werden de blauwe pennen vervangen door rode en moesten de deelnemers hun eigen dictee nakijken. Mijn suggestie de dictees door te schuiven werd van de hand gewezen. Enfin, het tafeltje met dicteenomaden besloot eigengereid wél elkaars werk na te kijken. Op die manier is men nét iets kritischer.

Hanneke Romer leidde de aanwezigen aan de hand van een videoprojectie door het dictee. Helaas wist zij geen weg met vragen om opheldering over enkele problematische plaatsen. Ze verschool zich achter de maker van het dictee, Regine Hilhorst, ex-stadsdichter en theatermaker te Enschede. Bovendien, zo voegde ze eraan toe, was het dictee destijds door twee neerlandici nagekeken. Tja, in de ideale wereld zou dat inderdaad vertrouwen moeten wekken, maar helaas moet je voor orthografische expertise over het algemeen nu juist níét bij deze beroepsgroep zijn. Er zaten, alle vermeende deskundigheid ten spijt, ten minste vier evidente fouten in het dictee, te weten Heidi-vlechten, #MeToo-discussie, AGF en clièntele. En caissière werd niet als variant van kassière gezien, terwijl beide woorden toch dezelfde uitspraak hebben. In een poging de kool en de geit te sparen werden uiteindelijk óók heidivlechten, #MeToodiscussie en agf goedgekeurd. Dat wil zeggen: de ónjuiste spellingen werden óók goed gerekend. Na raadpleging van het Groene Boekje werd ten slotte clientèle als enig juiste spelling aangemerkt. Dat dan weer wel. 

Bijna foutloos

De dictees werden opgehaald om nog eens door de jury te worden beoordeeld; de zaal werd lang in spanning gehouden, maar een klein uur later viel dan toch het juryoordeel. ‘De Haar’ mocht, met ruim 13 fouten gemiddeld, de eerste prijs bij de teams in ontvangst nemen. Bij de individuele spelers was dat Kitty, wier achternaam niet bij de organisatie bekend was. Zij maakte 16 fouten. Bij de dicteenomaden wist Rein Leentfaar uit Middelburg een foutloos parcours af te leggen, op de voet gevolgd door Jan Riefel (1 fout) en Dian van Gelder (2 fouten). Ondergetekende kreeg zijn dictee met drie rode strepen terug.  Voor School for Justice was degene met de meeste fouten (43) natuurlijk de échte winnaar; zij moest namelijk € 8,60 extra aftikken.

De club van Soroptimisten is voornemens van het Zwols dictee een jaarlijks terugkerend gebeuren te maken. Een lofwaardige beslissing! Voordat Zwolle zich echter een vaste plaats in de dicteecanon heeft verworven moet echter nog wel wat water door de Overijsselse Vecht. Enfin, als de organisatie de weg naar Dictees.nl weet te vinden, is er al heel wat gewonnen. Tegen een bescheiden vergoeding wordt daar de tekst grondig nagekeken en voorzien van commentaar en tips. Ook vindt men er altijd wel experts bereid de uitleg van het dictee te verzorgen, zodat lering en vermaak – én een mooie opbrengst! – hand in hand kunnen gaan!