Arts en dicteetijger Jan Deroover.

door Frank Denys / Foto’s: AZ Jan Portaels

Sinds het wegvallen van het Davidsfondsdictee in 2009 is het Vlaamse dicteelandschap verworden tot een dorre woestijn. Het is daarom des te verheugender dat we ons af en toe kunnen laven aan enkele zeldzame oases. Het Portaelsdictee in Vilvoorde is er een van.

Volgend jaar wordt in Vilvoorde de 200-jarige geboorte van Jan Frans (Jean-François) Portaels (1818-1895) herdacht. Deze Vilvoordse kunstschilder is sinds 2002 de naamgever van het plaatselijke ziekenhuis AZ Jan Portaels. Werkzaam in dat ziekenhuis is een andere Jan: Jan Deroover, ex-hoofdarts, psychiater en dicteeliefhebber pur sang. Hij nam het lovenswaardige initiatief om in de aanloop naar het Portaelsjaar een dictee te organiseren voor personeelsleden van het ziekenhuis én voor buitenpoorters. Hij schreef ook zelf de tekst, een fraai geborsteld reiscurriculum van de al te lang onder de korenmaat gebleven negentiende-eeuwse kunstenaar.

Odyssee
Het dictee had als titel Een odyssee en we volgen de globetrotter Portaels in respectievelijk Rome, Egypte en Syrië:

Het was de bedoeling Bijbelse taferelen te schilderen, ook ignudi zoals zovele voorgangers. Hij maakte er zijn eerste schetsen, veelal chiaroscuro, tekende in situ, in plein-air op vergépapier. Bepaalde lijnen werden benadrukt met gallusinkt, 3,4,5-trihydroxybenzoëzuur, later verantwoordelijk voor inktvraat. … Hij kreeg de opdracht een staatsieportret te maken tegen een hoge prijs en had zijn mecenas gevonden. De wali lag er neergevlijd op een ottomane, een chaise longue, bekleed met patchwork en een paisleypatroon, met ernaast een gueridon, waarop een Ierse whiskey stond in een façon-de-venisekaraf … Hij tekende oosterse vrouwen, nooit met een decolleté en niet shabby gekleed, wel in een berthe van orleans, al dan niet met een haik, dan weer in een abaja of gewaden met een chalcosienkleurige chintz en barège in jonquillekleur.

Jan Deroover leidt zijn dictee in.

Op spelling gefocuste dicteeschrijvers hebben vaak moeite om de inhoud ­– in dit geval de sprekende beelden – tot zich te laten doordringen. Maar daar had Jan een mouw weten aan te passen door voor, tijdens en na het dictee een diamontage te laten afspelen met enkele karakteristieke schetsen en schilderwerken in de voor Portaels zo typische oriëntaalse stijl. Storen deed het allerminst, of het de concentratie bevorderde is onzeker, maar die onderdompeling in een sfeer van sensuele tableaus vond ik toch wel iets hebben. De oosterse praal leek zo weggeplukt uit de sprookjes van Duizend-en-een-nacht.

Twee GDNT-winnaars
In zijn inleiding zette Jan meteen de toon. Hij had een iets hogere opkomst verwacht – slechts een vijfentwintigtal deelnemers tekende present – maar wist toch trots te melden dat hij twee voormalige winnaars van het Groot Dictee der Nederlandse Taal had weten te strikken. Dicteenomade Jozef Lamberts, die sinds kort boven de Moerdijk het epitheton troetel-Vlaming wordt opgespeld, was cowinnaar in 2001. Voorts was er Kristien Bonneure die als voorleesster het gebeuren een bijzonder cachet verleende. De VRT-journaliste is een stadsgenote van Jan en momenteel medewerkster van de site VRT NU. Ze is tevens auteur van het inspirerende boek Stil Leven. Een stem voor rust en ruimte in drukke tijden (Lannoo 2014), maar dicteeliefhebbers zullen haar ongetwijfeld vooral kennen van haar televisieoptreden in de vorig jaar laatst gehouden editie van het GDNT. Ze vormde toen samen met Marco Sanders de winnende Vlaamse tandem in een bloedstollend finalespel.

VRT-journaliste Kristien Bonneure dicteert.

Aanvangers of liefhebbers?
Kristien las het dictee met heldere stem voor in een perfect tempo. Ze nam ook nagenoeg feilloos alle uitspraakhindernissen die de vele exotische tongbrekers opwierpen. Na het dictee werd haar optreden beloond met een mooie ruiker bloemen.

De personeelsleden-liefhebbers moesten in dit invuldictee 75 woorden/woordgroepen schrijven, de specialisten kregen er 73 andere te verstouwen. Toen de liefhebbers de eerste invulwoorden hoorden schrok Jan zich meteen een hoedje: ze keken hem aan alsof ze water zagen branden. Het is dan ook geen sinecure om als dilettant de spelling tussen keukenmeidenfrans en Marollenfrans (de voertaal ten huize Portaels) uit elkaar te houden en ook niet om woorden als pardessustje, houtje-touwtjejas, kanunnikessen, prosciutto, Apennijns Schiereiland, Navez’ dochter, voorbijijlden, loucheste, etc. foutloos neer te pennen. Een deelnemer vroeg zich af of hij in de verkeerde categorie was ingedeeld, een olijkerd durfde de speels-monkelende opmerking te maken dat Jan misschien eerder een uitbreiding van zijn patiëntenbestand op het oog had dan het verschaffen van een genoeglijk en leerrijk avondje. Desondanks bleef de sfeer tot op het einde heel gezellig en verklaarden de meeste personeelsleden volgende keer opnieuw van de partij te zullen zijn, misschien wel beter voorbereid.

Ook bij de specialisten lag de moeilijkheidsgraad vrij hoog, maar hobbyisten moeten natuurlijk wél tegen een stootje kunnen. Het onderwerp, Portaels’ reisimpressies in verre landen, bood de auteur een dankbaar reservoir aan moeilijke woorden, waar hij gretig uit putte. Woordgroepen als mit heißem Bemühn, sub Jove frigido, relâche forcée en woorden als chikungunya, ghibils, dhow, dragoman, etc. zijn weliswaar zeer pittige, maar toch ook geen onoverkomelijke opgaven.

Overleg in de pauze.

Schoonheidsfoutjes
Na het dictee werd onderling gecorrigeerd, dat scheelt altijd in mankracht en sluitingsuur. Het correctieblad bevatte jammer genoeg een paar foutjes en omissies, wat voor enige verwarring zorgde, maar met de hem kenmerkende bonhomie stelde Jan zich tegemoetkomend op en wist hij alles toch nog in goede correctiebanen te leiden, zodat er geen gemor opsteeg. Een van de opgaven bij de specialisten was de schrijfwijze van de familienaam Van Gogh, een leerling van Portaels. Op het oplossingenblad én in de tekst stond foutief van Gogh (de zinsnede luidde: …waar o.a. Ensor, Van Gogh en Van Rysselberghe tot zijn leerlingen behoorden.) met als korte uitleg de schilder, frequent verkeerd geschreven. Dit was nu toch echt wel een gemiste kans om voor een Vlaams publiek een degelijke uitleg te geven over het verschil in schrijfwijze tussen die in de dicteezin en bijvoorbeeld Vincent van Gogh!

Maar we vergeven Jan graag die schoonheidsfoutjes die hij als leergeld voor een volgende gelegenheid kan gebruiken. De organisatie was overigens tot in de puntjes verzorgd met een knappe affiche, ruime parkeergelegenheid, hapje en drankje voor en na, goede timing zodat iedereen op een fatsoenlijk uur naar huis kon, etc.

Rein Leentfaar was tevreden met zijn eerste prijs.

Prijsuitreiking
Prijzen onder de vorm van boekenbonnen waren er allereerst voor de ploegen van het personeel. Hier was de top drie: 1. Galliërs 2. Hans en Inge en 3. Dames Onthaal Vaartstraat. In de individuele uitslag werd Sven De Boeck bij de liefhebbers 3de, ex aequo 1 en 2 met 19 fouten eindigden Wim Vleminckx en Kevin Willems. Kevin was de enige buitenpoorter die verkoos aan te treden bij de liefhebbers, maar ondanks zijn ervaring moest hij toch nog de hoofdprijs laten aan Wim, arts-anesthesist van het ziekenhuis, omdat hij in het dictee als eerste in de fout ging. In schril contrast met de keuze van Kevin stond de attitude van Margriet Colette die zonder dictee-ervaring de uitdaging bij de specialisten wou aangaan. Het verdient een speciale vermelding dat ze het er in die aartsmoeilijke categorie nog behoorlijk van afbracht. Hier veroverde Frans Van Besien de derde plaats met 20 fouten, ikzelf werd tweede met 12 fouten en zoals wel vaker ging de zegepalm afgetekend naar Rein Leentfaar met slechts 4 fouten.

Zwervende Zeeuw
Rein oogstte bewondering omdat hij helemaal uit Middelburg naar Vilvoorde was afgezakt. Toen iemand opmerkte dat de Zeeuws-Vlamingen altijd welkom zijn in Vilvoorde, kon de Zeeuw een wijdverbreide misvatting rechtzetten: tot voor kort woonde hij in het Zeeuws-Vlaamse Breskens, maar zijn huidige woonplaats Middelburg maakt geen deel uit van Zeeuws-Vlaanderen, het behoort tot de landstreek Walcheren.

2018
Kunstliefhebbers kijken met belangstelling uit naar de activiteiten die het Portaelsjaar ons volgend jaar zal bieden. En of het dictee een vervolg krijgt en misschien een vaste stek verovert op de dicteekalender? Ik hoorde de immer enthousiaste Jan voor volgend jaar toch al een nieuw dictee in het vooruitzicht stellen. Dat de organisatie bij hem in goede handen zit, daar mag na afgelopen editie niet meer aan getwijfeld worden.