door Randy van Halen

Stille zaterdag, 20 april 2019. Met een zeer zomerse 25 graden reisde ik met mijn vriendin Marissa van Vliet naar het middeleeuwse stadje Montfoort om onze grootste hobby weer uit te oefenen. De tweede editie van het Groot Stigts Dictee komt negen jaar na de eerste. Toen won taaltoerist Frans Van Besien de eerste prijs, voor Rein Leentfaar en Bert Jansen. Destijds won hij een wisseltrofee. Toen hem enkele dagen voor het dictee werd gevraagd deze weer mee te nemen, moest hij de organisatie echter teleurstellen: ze was kapotgegaan bij een verhuizing. Geen probleem, nu zijn er andere prijzen beschikbaar.

Teams … of toch niet?

Er was een mogelijkheid om je als team aan te melden, en enkele dicteetijgers (Frans Van Besien, Dian van Gelder, Marissa van Vliet en schrijver dezes) besloten mee te doen onder de naam ‘Ars Recte Scribendi’, wat de twee classici in ons team zeer beviel. Echter, bij aankomst blijkt de teamcompetitie niet door te gaan; er is namelijk slechts één team, dat van ons. Wel, dan moeten we maar ons best gaan doen om op individuele wijze prijzen te winnen … Hebben we dat succesvol gedaan? Lees verder voor het resultaat.

“Doe maar wat je zelf wilt”

Tijd om het dictee te maken. We gaan naar onze plaats, pakken pen en papier, en wachten op een uitleg. Spelregels zijn immers vrij handig om van tevoren te weten, als je een spel doet. Die komen er niet. Rein Leentfaar vraagt vervolgens zelf maar: “Hoe zit het bijvoorbeeld met cijfers, moeten we die voluit schrijven of als getallen?” Het antwoord: “Daar zijn toch regels voor? Doe maar wat je zelf wilt.” Nou, daar worden we dus goed mee geholpen.

We gaan maar aan de slag. Schrijfster Ineke Grootegoed leest haar tekst eerst in zijn geheel voor, waarna burgemeester Petra van Hartskamp-de Jong hem in stukjes ophakt. In eerste instantie doet ze dat veel te snel en in veel te grote stukken, waardoor iedereen de kluts kwijtraakt. Na wat commentaar gaat het hiermee iets beter, maar ze maakt veel fouten: woorden niet goed lezen, woorden overslaan. Jammer, want het is een erg mooie tekst over eenzaamheid en verschillende maatregelen die daartegen genomen konden worden.

Wereldreis in een dictee met livecommentaar

In het dictee worden we op wereldreis genomen: na oma op een luxueuze trans-Atlantische cruise weg te bonjouren, gaan we bungeejumpen in Irian Jaya en schapenhoeden in Wales. Op deze manier hoef ik niet meer op wereldreis, want ik zie de hele wereld al in een dictee! Het is een pittige tekst – bijna net zo pittig als de gevraagde jalapeño’s – maar de deelnemer die naast Marissa en mij zit, doet ons meermaals grinniken door de opmerkingen die hij tijdens het dictee maakt over de tekst. Een klein overzicht van de hoogtepunten:

• Toen ik vroeg of er nu zevenenhalf of zeven-en-een-half werd voorgelezen: “Daartussen is toch geen verschil?” Mijn reactie: “Iedere fout is er weer een, en ik wil ze graag voorkomen.”
• Na het voorlezen van een lijstje schapenrassen: “Ja ja, die kennen we toch allemaal?”
• Als de burgemeester het in stukjes heeft voorgelezen en Ineke Grootegoed het dictee weer in zijn geheel voor gaat lezen, tegen de burgemeester: “Gaat u dan nu meeschrijven?”

Mosterd na de maaltijd

De dictees zijn geschreven en opgehaald: een mooi moment om de spelregels door te nemen, meent de organisatie. Het boeit niet meer, want we hebben toch al het dictee gemaakt. Niemand heeft er dus meer aandacht voor. De anarchie overheerst en er breken nog net geen rellen uit. Waarom besloot de jury de regels niet van tevoren door te nemen en een vraag ernaar met zo’n bijdehante opmerking af te doen? Een groot mysterie. Laten we dan de moeilijke woorden uit de tekst maar bespreken.

De tekst komt op een scherm tevoorschijn, en er wordt uitleg bij gegeven. Deze uitleg is echter af en toe een tikkeltje vaag of nog erger: gewoon fout. Het zou een 10-puntsschaal zijn met een streepje ertussen “omdat het tweede deel twee lettergrepen heeft”, volgens de jury. Je hoeft geen spellingsspecialist te zijn om te weten dat aan die uitleg het een en ander schort. Naast jalapeño’s wordt tevens jalapeno’s zonder tilde op de n goed gerekend, “want zo is het vaak te zien in de winkel”. Sinds wanneer geldt het assortiment van Albert Heijn als valide alternatief voor Van Dale en het Groene Boekje? Zal volgende keer hoemoes worden goed gerekend naast hummus, of nog erger, Tomaten Groente Soep in plaats van de correcte tomaten-groentesoep?

Wat mag gevraagd worden?

Vervolgens rijst de discussie over bepaalde woorden die niet in de woordenboeken te vinden zijn. Zou je mogen vragen naar de Indonesische provincie Irian Jaya of naar Wiltshire Hornschapen? We zijn hier om onze kennis van de spelling van de Nederlandse taal te testen, zoals die vastgesteld staat in het Groene Boekje en Van Dale. Van sommige algemeen bekende namen mag je best verwachten dat de deelnemers die mogen kennen, maar dit gaat mij te ver. Ik betwijfel of überhaupt iemand ooit van die verdraaide beesten gehoord heeft. En wat is de toegevoegde waarde van het vragen naar zo’n obscure regio in een dictee? Als je verhaaltechnisch een tropisch eiland wilt gebruiken, waarom zoek je er niet een die wel in Van Dale staat of anderszins algemeen bekend is, zoals het nabijgelegen Papoea-Nieuw-Guinea of de Filipijnen? Daarover zullen al genoeg dicteeërs struikelen. Ik kan hierover al een lang relaas schrijven, maar laten we dat maar bewaren voor de volgende keer en teruggaan naar het dictee.

Foto’s kijken tijdens het nakijken

De nakijkploeg is nog bezig, dus wordt besloten een korte presentatie te houden over de organisatie die dit dictee mogelijk heeft gemaakt: de Lions. Er wordt verteld over wat de organisatie deed en dat men hard op zoek is naar nieuwe leden. Om die over te halen, werden filmpjes en foto’s uit het verleden getoond van evenementen en zaken die de Lions mogelijk hebben gemaakt. Dit wordt aangekondigd met het hilarische “spannende foto’s uit Bens privéarchief”; de zaal ligt in een deuk.

We zien foto’s van een Montfoort uit een ver verleden. De meeste zo’n veertig jaar oud, of misschien wel nog ouder. De aandacht dwaalt echter af en de deelnemers zijn veeleer bezig met hoeveel fouten ze hebben gemaakt of zijn zich aan het bezatten aan de bar. Gelukkig volgt de uitslag snel.

Bedankjes en prijzenuitreiking

Enkele personen krijgen een bedankje en een eervolle vermelding. Allereerst schrijfster Ineke Grootegoed. Zij heeft ook diverse taalhulpjes gemaakt die mensen kunnen ondersteunen in hun dagelijks taalgebruik, die deze avond ook te koop hadden moeten zijn voor de geïnteresseerden. Echter, die is ze vergeten. Er zou ook een exemplaar beschikbaar zijn voor de burgemeester, die het hele dictee voorlas, maar aangezien zij reeds vertrokken is, zal ze een digitaal exemplaar toegestuurd krijgen. Dit is wel enigszins typerend voor de organisatorische chaos van het dictee.

Door naar de prijzenuitreiking. Vanwege het gebrek aan teams zijn er nog drie categorieën over: jeugd, Montfoorters en mensen van buiten Montfoort. We beginnen met de prijzenuitreiking bij de Montfoorters. Hier is een shoot-out nodig, want zowel Hetty Verweij en Jan van der Stoep hadden 24 fouten. We beginnen met het woord assemblee, maar dit hebben beide deelnemers fout. Het tweede woord levert de beslissing: Hetty Verweij schrijft non-profitorganisatie wel goed en gaat er dus met de eerste prijs vandoor.

Er waren twee zeer jonge deelnemers, die in groep 6 zitten. Echter, ze hebben beide het dictee niet afgemaakt, dus tussen deze twee vindt een shoot-out plaats voor de overwinning in de jeugdcategorie. Het eerste woord apenstreek was al beslissend, waardoor Menno de prijs voor Hugo’s neus wegkaapt. Hij gaat met een mooi bordspel naar huis.

In de categorie van de buitenpoorters mag ik als winnaar naar huis gaan, met vier fouten. Ik heb een mooie houten trofee gewonnen, een fles wijn en een paar smeerseltjes voor een mooie huid. De tweede prijs gaat naar Rein Leentfaar, die zeven fouten had. De “zuunige Zeeuw”, zoals hij daar werd genoemd, krijgt een fles wijn mee naar huis, want die was eigenlijk voor de burgemeester bedoeld maar zij hoefde hem niet. De derde prijs is voor Marissa van Vliet, met negen fouten. Zij eindigt nog voor Frans Van Besien (elf fouten), Frans Rijkaart – die een week eerder in Oudewater met de eerste prijs in de amateurcategorie aan de haal ging – (zestien fouten) en Dian van Gelder (zeventien fouten).

Na het ontvangen van onze werken komen we er echter achter dat bij iedereen een aantal aperte fouten zijn gemaakt bij het nakijken. Veel door ons gemaakte fouten zijn gemist door de nakijkploeg, wat mogelijk zelfs andere prijswinnaars had opgeleverd. Het is de climax van een avond vol organisatorische chaos. Mocht volgend jaar een nieuwe editie worden gehouden, dan kan ik de Lions een aantal tips meegeven. Zorg voor een deugdelijke tekst die goed gecheckt is (bijvoorbeeld door Dictees.nl), regel een goede nakijkploeg, leg de spelregels voorafgaand aan het dictee uit in plaats van achteraf, en zorg voor een goede voorlezer. Dan kom ik graag volgend jaar terug om mijn titel te verdedigen.