door Herman Killens

Tijdens het Conclaaf van Mortsel werden er enkele weken geleden geheime afspraken gemaakt: we gaan onze troepen verspreiden, zodat we allemáál een prijs kunnen veroveren. Met de plechtige belofte om mekaar niet voor de voeten te lopen namen we met een knipoog afscheid: ‘Omerta!’

Het ‘Groot Dictee Heruitgevonden’ dus. Echt catchy vind ik die benaming wel niet. Opwijk doet niet mee en bijgevolg wijk ik noodgedwongen uit naar het twaalf kilometer verder gelegen Meise. Eenhoog in de plaatselijke bib zitten dertien andere dicteeliefhebbers elk met pen, een flesje water en twee boekensteunen (echt, ik vind het niet uit) klaar voor het dictee. Tot mijn stomme verbazing zie ik op een stoel vlak voor mij … dicteecrack en arts Jan Deroover. Tuurlijk!! Die was er niet bij in Mortsel. Doemetoch, operatie mislukt. Jan heeft zich trouwens door een collega laten meetronen naar Meise, om dan daarna vast te stellen dat er in zijn thuisstad Vilvoorde ook gewoon zo’n editie plaatsvond. Ik denk dat Jan beter incognito kan terugkeren, of dat worden pek en veren in Vilvoorde. En hij vindt het trouwens achteraf beschouwd ook een gemiste kans om ter plaatse reclame te kunnen maken voor zijn onvolprezen Portaelsdictee.

Schot in de roos

Even terugspoelen naar Mechelen, 8 december 2017. Als reactie op het stopzetten van het Groot Dictee der Nederlandse Taal in Den Haag besloot de Mechelse bibliotheek om ‘deze vaste waarde terug op te pikken, zij het in een wat minder archaïsche en speelsere vorm’. Ludo Permentier, bekend van onder andere het Groene Boekje en sinds 2006 een van de vaste juryleden van dat tv-dictee, werd als regelmatige bibliotheekbezoeker in Mechelen bereid gevonden om mee de schouders onder het ‘heruitgevonden’ dictee te zetten. En het werd een schot in de roos. Veel volk, en ook de creatieve formule viel in de smaak. Ik citeer Brien Coppens, publieksmedewerker van de Mechelse bibliotheek (bron: De Standaard 7/12/2018): ‘Het laatste onderdeel is een Spelling-Bee (sic), waarbij de winnaars van het vorige onderdeel om beurt snel woorden moeten spellen, tot er iemand over een woord struikelt. Vorig jaar deden ook enkele ex-winnaars van het Groot Dictee der Nederlandse Taal mee, maar het was uiteindelijk een ‘gewone Mechelaar’ die won. Dat deed me stiekem wel plezier.’ (*)
En de maneblussers lieten het er niet bij. Ze namen het prijzenswaardige initiatief om hun idee te slijten bij andere bibs in Vlaanderen en Brussel. Zo nodigden ze op 20 april van dit jaar alle bibliotheekverantwoordelijken uit in Mechelen voor een collectieve spelsessie waarbij ze het uitgewerkte format en het draaiboek voorstelden. En meer dan zestig bibliotheken hapten uiteindelijk toe.

Overal in het land zijn BV’s opgetrommeld om het dictee te presenteren en voor te lezen. Guy Mortier hier, Sigrid Spruyt daar, Phara de Aguirre ginder. Welke lokale grootheid zou het in Meise zijn? Eddy Merckx heeft volgens mij niet zo’n goede dictie en weerman Frank Deboosere is al ingepikt door Mechelen. Het blijft voor mij een volkomen raadsel tot de twee podiumdames zich eindelijk voorstellen. Presentatrice Monika Macken blijkt de weduwe van de gevierde schrijver Ward Ruyslinck te zijn. Maar wat voorleesster Luce Lemmens op haar palmares heeft om zéér bekend en gekend te zijn in Meise gaat voor mij evenwel in het geroezemoes verloren. Maar Luce doet haar dicteersessie prima.

Poepsimpel

Vorig jaar was ik er niet bij in Mechelen en dus is het voor mij een allereerste kennismaking met de ‘speelse’ aanpak. De tekst van het dictee is geschreven door jong talent Ans De Bremme. Het werd in de media aangekondigd als een grappig verhaal, maar dat valt dan toch wel stevig tegen. Ik vind ‘Gesprek met een filosoof’ zelfs nogal saai en langdradig. De eerste zowat 160 woorden tellen als een gewoon klassiek dictee. Het stond in de pers: ‘Dit dictee zit niet volgepropt met de meest ongebruikelijke woorden die mijlenver afstaan van het dagelijkse taalgebruik’. Maar het is uiteindelijk zelfs een poepsimpele tekst geworden, met als enige mogelijke struikelblokken (nu ja) tig, johnlennonbrilletje, oosterse filosofie, tenminste (althans), ten slotte (tot slot), hups en seduisante.

Nu een woord vormen met die twintig letters. Hoera, ik heb mij grondig voorbereid!

Daarna volgt deel twee, een reeks meerkeuzevragen. De organisatoren projecteren van twintig woorden in de rest van de tekst twee of meer mogelijke schrijfwijzen met een letter ernaast. Het loopt al meteen mis. De getoonde slides verdwijnen telkens al na één seconde (ik hoor achteraf dat het vijf seconden moesten zijn). Gelukkig grijpt de jury in om het beeld elke keer even manueel terug te spoelen. Deze keer passeren woorden en woordgroepen de revue zoals moelleux, iets ad rems, schlemielig en televisiekijken. Ook weer doenbaar, die twintig letters zijn binnen.
Het vervolg laat zich raden: met de twintig veroverde letters een zo lang mogelijk woord proberen te vormen. Hoera, ik heb mij grondig voorbereid. Ik heb immers vooraf alle combinaties van 20 letters opgezocht met het grondwoord ‘bibliotheek’, het centrale thema. En uit het hoofd geleerd. Een beredeneerde gok. En tot mijn verbazing lukt het nog ook. Ik heb bijgevolg slechts vijf seconden van de voorziene tien minuten nodig om ‘bibliotheekbezoekers’ op mijn opgavenblad te noteren.

Taaie tante

De verzorgde drankpauze is ultrakort; zo snel is de jury klaar met het nakijken. Het gemiddeld aantal fouten ligt op vijf. Ha, ik ben niet de enige met nul fouten. Niet Jan – helaas toch één keer uit de bocht – maar de dame naast mij heeft de tekst foutloos neergepend. Een spellingbee moet uitkomst bieden. De gepensioneerde lerares Nederlands Jeanine Delmotte blijkt een bijzonder taaie tante: pas bij haar elfde woord gaat ze overstag. Maar jammer genoeg en tot haar afgrijzen met een dt-fout in het woord gehypet. En dan heb ik voor open doel maar paparazzi in te koppen om de gouden pen en een boekenbon te veroveren.

Het is een sterk deelnemersveld. Drie van de veertien spellingfanaten hebben het twintigletterwoord ontmaskerd. Maar de jury beslist terecht dat ik niet meer mag meedoen aan de eindfase, zodat de twee dames het onderling kunnen uitvechten in een spellingbee voor de zilveren pen + boekenbon (gewonnen door Ilse Baute). Maar ook de twee verliezers mogen binnenkort wat voor onder de kerstboom gaan uitzoeken in De Standaard Boekhandel.

Geen spek voor de bek van dicteenomaden, maar misschien wel van scrabbletijgers

We nemen afscheid met nog een drankje. Tijd voor wat reflectie. Was dit nu mijn ding? Neuh, niet echt. Het dictee zelf was veel te gemakkelijk, en wat deel twee betreft: ik ben geen crack in scrabbletoestanden (ik heb dat deze keer dus wel nog kunnen omzeilen door mijn ‘bibliotheek’-truc). Maar de andere deelnemers zijn razend enthousiast. En ik hoor en lees dezelfde reacties uit andere bibliotheken. En dan heeft Het Groot Dictee Heruitgevonden toch zijn doel bereikt, namelijk – om een populair N-VA-woord te gebruiken – een laagdrempelig dictee voor een breed publiek in een fris en spannend format aan te bieden. Geen spek voor de bek van dicteenomaden. Maar misschien dan weer wel van scrabbletijgers?

Tweeduizend deelnemers is niet niks. Dat gaat al stevig in de richting van de legendarische Davidsfondsdictees uit de vorige decennia. Er is trouwens nog een gelijkenis. Die Davidsfondsdictees zijn immers ook kleinschalig op 1 plaats (Ieper) begonnen om vervolgens eerst de provincie en dan heel Vlaanderen te veroveren. Maar die dictees waren wel honderdduizend keer moeilijker …

Revival

En er liggen nog grootse plannen klaar. Het blijkt immers vooreerst de bedoeling om nog meer bibliotheken bij het gebeuren te betrekken. En goed nieuws voor onze noorderburen: mogelijk ook in Nederland! Bovendien wordt bekeken of er volgende keer geen finaleronde kan georganiseerd worden waaraan alle lokale winnaars zouden kunnen meedoen. Jawel … bijna net als bij het Davidsfonds.

En zo heeft de stopzetting van het tv-dictee een revival teweeggebracht van het spelletje. Denk maar aan het Hautekietdictee in de Belgische Senaat of het eerste Groot Nederlands Radiodictee dat binnenkort plaatsvindt. O ja, in dezelfde context nog een interessant weetje. We brengen ons jaartotaal aan dicteewedstrijden in Vlaanderen in een klap van zeventien naar meer dan zeventig!

(*) Uiteindelijk blijkt dat niet helemaal accuraat. Rein Leentfaar veroverde immers met een nulfouter de gouden pen, terwijl iemand uit Mechelen de zilveren pen won met de vondst van het twintigletterwoord  ‘jeugdboekenschrijver’.

De winnaars

Hierna een overzicht van de winnaars, voor zover bekend:

• Aalst: 20 deelnemers
• Anderlecht: 15 deelnemers – Frank Denys (goud en zilver)
• Beerse: Nina Degruyter (goud)
• Berchem: 41 deelnemers – Trui Hendrickx (goud)
• Bertem – Tervuren – Huldenberg: 23 deelnemers – Ingrid Vansteenwegen (goud) – Lieve Brackx (zilver)
• Beveren-Waas: 15 deelnemers – Jan Smet (goud) – Patricia Vanspeybroeck (zilver)
• Bierbeek: Lieve Elaerts (goud) – Kris De Ridder (zilver)
• Brugge: 58 deelnemers – Florian Goetgebeur (goud en zilver)
• Buggenhout: 22 deelnemers
• Duffel: Tinne Lambrechts (goud)
• Erpe-Mere: 20 deelnemers – Raf Coppens (goud) – Hanneke Brummelkamp (zilver)
• Evere: Alessandra Bilani (goud)
• Gent: 14 deelnemers – Jan Missine (goud en zilver)
• Hamme: 14 deelnemers – Justine Baert (goud) – Kim D’hondt (zilver)
• Hasselt: 18 deelnemers – Edward Vanhove (goud) – Anneke Salden (zilver) – ook Toon Vandenheede nam deel
• Heist-op-den-Berg: 23 deelnemers – Nancy Van Herck (goud) – Marlies Vervloet (zilver)
• Hoeilaart: 19 deelnemers – Greta Peirs (goud) – Mia Daemen (zilver)
• Kluisbergen: Hilde Callens (goud) – Magda Cambron (zilver)
• Kortrijk: 33 deelnemers – Hugo Van Malder (goud en zilver) – ook Jacques Verhaeghe nam deel
• Lanaken: afgelast wegens te weinig deelnemers
• Leuven: 50 deelnemers – Christiane Adams (goud)
• Lier: 32 deelnemers – Veronique Van Peer (goud) – Matthias Vangenechten (zilver)
• Lommel: 24 deelnemers – Guy Mangelschots (goud) – Marie-Thérèse Jansen (zilver)
• Maarkedal: 19 deelnemers – Gerda Pede (goud)
• Maaseik: afgelast wegens te weinig deelnemers
• Mechelen: 60 deelnemers – Kris Van Ransbeeck (goud) – Annelies Roosen (zilver) – ook Rein Leentfaar en Jozef Lamberts namen deel
• Meise: 14 deelnemers – Herman Killens (goud ) – Ilse Baute (zilver) – ook Jan Deroover nam deel
• Mol: 14 deelnemers – Wim Geys (goud) – Gerrie Coomans (zilver)
• Neteland: Carlien Vermeiren (goud) – Alex Vercammen (zilver)
• Nijlen: 19 deelnemers – Valerie Druart (goud)
• Oosterzele – Scheldewindeke: Lut Slembrouck (goud) – Leen De Bock (zilver)
• Oudenaarde: afgelast wegens te weinig deelnemers
• Oud-Turnhout: Jurgen Sack (goud)
• Putte – Bonheiden: 26 deelnemers – Walter Hendrickx (goud en zilver)
• Sint-Gillis-Waas: 25 deelnemers – Evelien Van de Ven (goud) – Kenneth Colleman (zilver)
• Sint-Niklaas: 10 deelnemers – Deborah Meese (goud) – Manja Vandenhoven (zilver)
• Staden: afgelast wegens te weinig deelnemers
• Steenokkerzeel: 40 deelnemers – Petra Haesevoets (goud) – Danny Heyvaert (zilver)
• Vilvoorde: Laura Buelinckx (goud)
• Wemmel: Alexander Thierens (goud) – Lieve Verbeeck (finaliste – zilver?)
• Wetteren: iets meer dan 20 deelnemers – Sven Carlier (zilver)
• Wijnegem: 20 deelnemers – Mathieu Vincken (goud) – Elien Dierckx (zilver)
• Wortegem-Petegem: 16 deelnemers – Sofie Dhondt (goud) – Marie-Rose Lefebre (zilver)
• Zele: Felix Heyman (goud)
• Zottegem: 10 deelnemers – Veerle Bogaert (goud) – Jeroen Torrekens (zilver) – Elsie en Leen Ribbens zaten in de jury
• Zulte:12 deelnemers – onder meer Frans Van Besien nam deel