door Randy van Halen  |  Foto’s: Marissa van Vliet

Tanneke Schoonheim tijdens het Leiderdorps Dictee van 2015

Het Groot Leiderdorps dictee staat al jaren garant voor een gezellig avondje. Zo ook dit jaar: op 20 november reisden enkele dicteetijgers weer af naar de Zuid-Hollandse plaats om mee te schrijven aan het dictee. Dat wordt gemaakt door historisch taalkundige Tanneke Schoonheim, bekend als een van de makers van de dicteebijbel, het Groene Boekje. Als zo’n grote naam in de orthografiewereld achter een dictee zit, moet het toch een prachtig en foutloos dictee worden? Wel, mooi was het wel, maar foutloos niet. De deelnemers hebben flink moeten lijden.

De ontvangst was, zoals ieder jaar, hartelijk. In het Leiderdorpse gemeentehuis was een dag eerder het college gevallen, maar ten tijde van ons dictee was er niets meer in de raadszaal dat daaraan deed herinneren. Met een drankje in de hand wachtten we op wat op ons af zou komen.

Randy van Halen neemt zijn eerste prijs in ontvangst

Streepjesleed

Tijd om in de zaal plaats te nemen. We zochten onze van tevoren aangewezen plekken op en gingen zitten. Eerst een korte uitleg over de spelregels, zoals het hoort. Echter, het was voor veel liefhebbers niet direct duidelijk wat tijdens die uitleg – die ook, heel netjes, op ieders tafel lag – bedoeld werd met facultatieve streepjes. Deze koppeltekens, die uit den boze zijn in dictees, zijn bedoeld om de leesbaarheid van woorden te vergroten. Ze maken extreem lange samenstellingen begrijpelijker, en laten het verschil zien tussen een massa-gebed en een massage-bed. Maar ze zijn, zoals de naam zegt, niet verplicht, dus in een dictee worden ze nooit geschreven. De uitleg leverde voor de liefhebber veel verwarring op.

Door naar de tekst. We kregen een flashback naar de Tachtigjarige Oorlog, die voor Leiderdorp en omgeving erg belangrijk was. Hierover is recentelijk een boek uitgebracht, dus leek het een goed idee om dit onderwerp ook te verwerken in het dictee. We leerden onder andere over de Beeldenstorm, geattaqueerde monnikenkloosters en een ex-monnik die schoolmeester werd. De tekst was leuk en interessant, en dat is erg belangrijk in een dictee. Ook wil ik burgemeester Laila Driessen complimenteren: zij las het dictee erg goed, luid en duidelijk, voor.

Eva Eising (r) won in de categorie liefhebbers. Naast haar burgemeester Laila Driessen.

Taalfoutenleed

Iedere dicteetijger kan zich nog Kees van Kootens sadistische taalexperiment herinneren: het Groot Dictee van 2013, uit de tijd dat het nog op televisie werd uitgezonden. Naast het correct spellen van de woorden, moesten hierin ook grammaticale fouten worden aangegeven. Dit bleek toentertijd zo’n groot succes, dat Leiderdorp sinds jaar en dag dit aspect ook in zijn dictee verwerkt. Het zorgt er in ieder geval voor dat een zekere zwervende Zeeuw nooit naar Leiderdorp zal gaan – dit is immers voor hem niet waar een dictee voor staat. Weer een concurrent minder voor de rest. Wel zorgt dit altijd voor grote discussies: wat is nu een taalfout en wat niet? Dat een doorn in het oor fout is, is natuurlijk logisch; het gezegde is uiteraard een doorn in het oog. Maar is de Leiderdorpse Volksuniversiteit in zin 1 bijvoorbeeld een fout, omdat de organisatie zichzelf Volksuniversiteit Leiderdorp noemt?

Nakijkleed

Door naar de nakijksessie. We moeten onszelf nakijken, en ondertussen werd het dictee besproken. In het nakijkmodel bleken, zoals ieder jaar, enkele schoonheimpjes geslopen te zijn: aperte fouten, hetzij door een tikfoutje, dan wel doordat mevrouw Schoonheim zelf volledig overtuigd is van het verkeerde antwoord. Het lijdt immers geen twijfel dat onverrichter zake als twee woorden geschreven dient te worden.
Ook stond er in de tekst dat alles in een omtrek van vijfhonderd roeden rondom Leiden met de grond werd gelijk gemaakt. Waar dat vandaan komt, begrepen de specialisten niet: gelijkmaken staat als één woord in de woordenboeken. De uitleg? “Er zijn sommige woorden waarbij er een betekenisverschil is wanneer je het met een spatie of aaneenschrijft.” Dat was volgens ons hier allerminst het geval. Die avond dook Pieter van Diepen direct de Van Dale in, waar hij een fout ontdekte: bij het lemma gelijkmaken staat ook met de grond gelijkmaken, maar onder het lemma grond staat met de grond gelijk maken. Mogelijk is dit daardoor verkeerd overgenomen.

Zulke foutjes zijn makkelijk te voorkomen, als je je dictee van tevoren laat checken door iemand anders. Fouten maken is immers menselijk, zelfs voor de maker van het Groene Boekje. Dictees.nl heeft bijvoorbeeld een zeer goede nakijkservice. Dicteemakers die twijfels over hun tekst hebben, kan ik altijd aanraden om daar gebruik van te maken.

Het podium bij de teams.

Leiders in het klassement

Na een korte pauze was het tijd voor de prijzenuitreiking. In de specialistencategorie won ik met drie fouten, voor Pieter van Diepen (4) en Marissa van Vliet (6). Bij de liefhebbers won Eva Eising – ook al sterk in Aalsmeer – met acht fouten, voor Jeroen Hendriks die tien rode streepjes op zijn papier had. Het brons werd gedeeld door Myrna Dop, Jan-Albert Dop en Gertrude de Wildt, die elk twaalf foutjes maakten. Bij de teams zijn de politieke partijen altijd erg sterk vertegenwoordigd: team ChristenUnie-SGP was dicht bij de titel, maar D66 – met tweedeprijswinnaar Jeroen Hendriks – ging er toch met de hoofdprijs vandoor. De ploeg verzamelde 38 fouten, verdeeld onder drie personen.

Na een gezellig avondje vol goede discussies over taal, ging ik met een goede fles wijn huiswaarts. Enige tip voor volgend jaar: zorg voor een goed gecheckte tekst. Als die er is, dan wordt dit dictee volgend jaar helemaal een geslaagd evenement!