Dicteenomade Jeroen van Heemskerck Düker en lokale journaliste Brigitte.

door Bert Jansen | Foto’s: Patrick van Gemert

Gemiddeld pakweg eenmaal per week is er wel een negorij, dorp of stad in Nederland waar een dictee georganiseerd wordt. De slachtmaand spant, met dit jaar zeventien dictees, de kroon. Donderdag 17 november konden de verstokte woordenaars kiezen uit niet minder dan drie dicteeplaatsen, te weten Vianen, Leiderdorp en Zutphen. Om logistieke reden kozen de meesten voor Leiderdorp, maar mijn bijna-plaatsgenoot Jeroen van Heemskerck Düker en ik hechten aan traditie en kozen voor de oude IJsselstad. Het was echter niet alléén traditie die ons oostwaarts voerde: Zutphen zit vast gebeiteld in onze top tien van dicteelocaties. Dat doet de vraag rijzen: ‘Wat zijn de USP’s van ‘Zutphen’?’ Welnu, kort samengevat: fraaie locatie (Fort Bronbergen), chaleureuze ontvangst, acribisch dictee, excellente uitleg en geanimeerde nazit. En dat alles voor vijf euro! Een nét iets uitdagender dictee qua woordkeus, en het maakt serieus kans op een topvijfnotering.

Josha Zwaan dicteert de tekst.

Zijspoor
Het Achtste Groot Zutphens Dictee, georganiseerd door Lionsclub Zutphen-Kattenhagen, was, zoals elk jaar, een coproductie van een quadrumviraat, te weten Fiona van Gemert-de Heus, Jody Hagenbeek, Jaap Pott en Michel Groothedde. Het gaf er ook dit jaar weer blijk van te beschikken over een breed referentiekader. Josha Zwaan, schrijfdocente en schrijfster, onder andere bekend van Zijspoor, waarin zij de ziekteperiode van haar oudste zoon beschrijft, las dit jaar het dictee voor. Siddhi Tetteroo, voorzitster van de Lions, was ingehuurd als spreekstalmeesteres.

Voorafgaand aan het dictee lieten we ons de maaltijd in de brasserie van het fort goed smaken. Ober Henny vormde daarbij weer een vast onderdeel. Wij verkeerden in de veronderstelling dat het dictee om acht uur zou beginnen, maar toen wij om kwart voor acht op ons dooie akkertje de zaal binnenliepen, zaten de iets meer dan dertig deelnemers al met de pen in de aanslag. Er werd weliswaar geen feestmaal aangericht, zoals in de dagen van olim nog gebeurde (lees Lucas 15:11-32 er nog maar eens op na), maar voor het overige werden wij onthaald als enfants prodigues; de verwelkoming voelde als een warme deken.

Josha Zwaan ontpopte zich als een geboren dicteedeclamatrice. Ze durfde pauzes te laten vallen en bezondigde zich bij uitzondering niet aan spellinguitspraak. Zelfs de in dicteekringen beruchte valkuil ‘geüpdatete’ omzeilde zij behendig door het correct uit te spreken. Met vier syllaben dus, zoals het hoort. Maar ze was ook streng. Vragen uit de zaal om herhaling van een woord of zin werden steevast gevolgd door een vragende blik in de richting van superintendant Pott. Die was mild gestemd; met een koel knikje gaf hij zijn fiat.

De Zutphense kwadrant

Ondergronds
In het dictee, met de titel ‘Infrastructuur in Zutphen’, passeerde, zoals te verwachten was, niet alleen de bóvengrondse Zutphense infrastructuur de revue, maar gingen de schrijvers ook dit jaar weer ondergronds, waar zelfs een laatdertiende-eeuws tijdmeet- en navigatie-instrument dat hanzevaarders gebruikten voor breedtegraadsbepalingen op open zee bleek te zijn gevonden. Dat zo’n kleinood beschouwd wordt als de precursor van de tomtom, zal voor menig argeloos dicteeschrijver een noviteit zijn geweest. Voor uw penvoerder was het in ieder geval een revelatie vanjewelste!
Ook het fin de siècle (door iemand, waarschijnlijk een wijnliefhebber, opgevat als ‘vin’ de siècle) met zijn diligence, janplezier en landauer werd belicht. Dat de adellijke chic er in de eerste twee decennia van de twintigste eeuw echter de voorkeur aan gaf zich met een luxueuze paardentram in het Achterhoekse coulisselandschap te laten vervoeren, leidde tot enige verbazing onder het publiek. Of was het onzekerheid over de correcte schrijfwijze die tot enig rumoer in de zaal aanleiding gaf bij het voordragen van deze passage?

Een poller.

Pollers
De Slag om Arnhem, waarbij een squadron B-17-bommenwerpers niet alleen een deel van de stad verwoestte, maar ook een pijlerbrug over de IJssel, vormde moeiteloos een bruggetje naar de autoluwe Vinex-wijk Leesten. Leesten was, voor zover mij bekend althans, nooit voorpaginanieuws in het sufferdje van mijn woonstee Bussum; dat er aldaar dertigkilometerzones en hydraulische dan wel elektrische pollers te vinden zijn, was mij dan ook ontgaan. Zoals ik ook geen weet had van de computergestuurde en dynamische ledinstallatie die fluïde (door één deelnemer, waarschijnlijk een tandarts, opgevat als fluoride) en feeëriek licht creëert. Maar goed, dat hiaat in mijn kennis is nu gedicht. Zoals ook mijn onbekendheid met het woord poller, dat nochtans al in 2011 aan Van Dale is toegevoegd. Bij elke poller die ik zie, zullen er voortaan gecrashte lease- en privéauto’s voor mijn geestesoog opdoemen.

Gespannen gezichten bij de deelnemers.

Meester Pennewip
Terwijl de nakijkploeg aan het corrigeren sloeg, nam Jaap Pott het dictee als een ware Meester Pennewip met ons door, daarbij elke voortijdige interventie van al te bijdehante buitenpoorters in de kiem smorend. Met zijn in jaren onderwijs geoefende doceerstem legde hij nog eens alle elementaire regels aan ons uit. Voorbeelden schudde hij daarbij, desgevraagd, zó uit zijn mouw.
De nakijkploeg wist van aanpakken. In no time had het team 28 dictees aan een minutieus onderzoek onderworpen en daarin in totaal 938 fouten aangestreept, een gemiddelde van iets meer dan 33 fouten per deelnemer. Niet iedereen had blijkbaar fiducie in de uitslag: een vijftal deelnemers had er de voorkeur aan gegeven prematuur aan de kuierlatten te trekken en zelf thuis zijn dictee na te kijken …

Listige valstrikken
Summa summarum kan ik concluderen dat het een leerzaam dictee was. En niet alleen inhoudelijk. Het in eenvoudige, ongekunstelde taal getoonzette dictee in zeven zinnen met in totaal 262 woorden liet zich in eerste instantie aanzien als een ‘nulfouter’, maar door een combinatie van listig gezette valstrikken door de opstellers en onoplettendheid van de deelnemers oversteeg het aantal fouten dat van een gemiddeld Groot Dictee der Nederlandse Taal. Ook de twee dicteereizigers kwamen niet ongeschonden uit de orthografische strijd. Verre van dat: zij maakten niet minder dan 9 fouten elk en mochten een goodiebag met lokale lekkernijen verdelen, terwijl zij eigenlijk pek en veren verdienden.

Dicteeveteraan Jan Riefel haalde weer een mooie tweede plaats.

Met hun score bleven ze nog maar nét uit de buurt van de al jaren gedoodverfde winnares Marry Potjes, die ook dit jaar weer de hoofdvogel afschoot: 13 fouten maakte zij. Marry werd op de voet gevolgd door de beste speller onder de Nederlandse veeboeren, al dan niet in ruste: de immer bescheiden Jan Riefel uit Twello maakte slechts 14 fouten. Het brons was, nog het meest tot haar eigen verbazing, voor de Wichmondse Marijke Hagebeek. Zij misspelde 22 keer. Slechts één keer minder dan mijn buurvrouw Marieke Tomessen. Zij is uit hoofde van haar werk als toetsontwikkelaar bij het Cito in Arnhem dagelijks met taal bezig, zij het op een iets ander niveau. Marieke viel weliswaar net buiten de prijzen, maar oogstte wel lof én applaus voor het bijeenbrengen van het hoogste sponsorbedrag. Mede dankzij haar inzet krijgt de stichting Het vergeten kind 300 euro op haar rekening bijgeschreven.

Nazit
De nazit vormde de apotheose van een gedenkwaardige avond. Van Celeste, met haar tweeëntwintig lentes het jongste Lionslid en studente orthoptie aan de Hogeschool van Utrecht, kreeg ik een minicollege over convergent strabisme. Mijn confrère Jeroen onderhield zich met stadsarcheoloog Michel Groothedde over Bruckner en met de schone Brigitte over wonen in Zutphen.
In de auto op weg naar huis heerste een licht bedrukte sfeer. Geen wonder; het Negende Groot Zutphens Dictee zou nog 365 dagen op zich laten wachten …