De jury van het Dictee. Links Hans Bennis, naast hem Vibeke Roeper en Wim Daniëls

door Pieter van Diepen

Na het experiment met een dictee met ingebouwde stijlfoutentest en de twee miskleunen met een finale Nederland-Vlaanderen, is het Groot Dictee in 2016 door de NTR bij het grofvuil gezet. Vorig jaar geen Groot Dictee, geen tune van Carl Philipp Emanuel Bach en geen passend afscheid voor mister Groot Dictee Philip Freriks.

Tot 15 december jongstleden! Frits Spits, presentator van het programma De Taalstaat, nam het initiatief voor een nieuw Groot Dictee – dat overigens wel gewoon “de 28^ste editie van het Groot Dictee der Nederlandse Taal” werd genoemd. Niet op tv, maar op de radio, en niet vanuit de Eerste Kamerbankjes in Den Haag, maar opgenomen in de Doelenzaal van de statige bibliotheek Haarlem Centrum. Met Wim “Witte Boekje” Daniëls als auteur, en met, jawel, Philip Freriks als voorlezer. Voor de allerlaatste keer.
“Ja, ja, we hebben het Dictee, dit zorgenkind, weer in de armen gesloten”, zei Frits Spits in zijn inleiding. De formule was iets anders. Geen voorronde, maar wel twintig BN’ers tegenover twintig ‘gewone’ deelnemers, luisteraars van De Taalstaat. Behalve thuis meeschrijven kon dat – en dat was nieuw – ook via een livestreamverbinding in negentien bibliotheken, verspreid over het land, van Roosendaal tot Stadskanaal en van Venlo tot Haarlem, waar behalve in de Doelenzaal bij de ‘echte’ pennenstrijd ook beneden in de bibliotheekruimte kon worden meegeschreven.

Reserve

Ik had me voor dat laatste evenement aangemeld, maar zag op mijn pc een filmpje met Frits Spits: “Doe mee!” Een oproep om mee te schrijven, thuis dan wel in een van die bibliotheken, dacht ik. Maar het filmpje ging verder met: wij zoeken twintig luisteraars die het willen opnemen tegen twintig bekende Nederlanders. Huh? Zeker een oud filmpje, dacht ik toen, maar stuurde toch een e-mail: “Ik doe graag mee, en heb me al voor Haarlem aangemeld. Is dat hetzelfde?” “Nee,” was het antwoord, “die twintig deelnemers zijn al geselecteerd. Maar we zetten u op de reservelijst.” En daags voor de uitzending kreeg ik bericht dat ik mee mocht doen! Omdat iemand had afgezegd – dank daarvoor, ik hoop dat het niet vanwege iets ergs was.

Het begon al goed. Bij het verlaten van de parkeergarage stapte ook een man met een bekend gezicht naar buiten. Ik liep op hem af: “Dag mijnheer Daniëls.” Of ik ook naar het Dictee ging, vroeg hij. En als ik de weg wist, zou hij me vast wat van het dictee verklappen … Leuke man. Naar de bibliotheek wandelend babbelden we wat. Of ik vaker aan dictees meedeed. Ja dus, dit werd mijn 186^ste. En of ik weleens won. Ook dat kon ik bevestigend beantwoorden. Waarna Daniëls, toen hij in de bieb met alle aanwezigen handen schudde, en plein public op mij wees: dit is de gedoodverfde winnaar. Een beetje druk op de schouders …

Het prominentenvak in de Doelenzaal, met links Hella de Jonge en rechts cabaretier Ronald Snijders

Twee

Van tevoren had Wim Daniëls gezegd dat het een dictee zonder moeilijke woorden zou worden. Geen krambamboeli, geen qaly’s, geen brousse, brossel, brougham of brogues. En van tevoren had hij, bij RTV Arnhem, ook gezegd dat het woord ‘Arnhem’ erin voorkwam, en twaalf keer het woordje ‘de’. Leuke man. Ik was benieuwd. Zat er een nulfouter in? Misschien scoorden er wel meer dan één foutloos en bleef ik achter met wat onnozele slordigheden, zulke muizenissen spoken dan door je hoofd. Maar het viel alleszins mee: het was een prachtige tekst, met een prachtige boodschap, én genoeg valkuilen om een barrage tussen meerdere deelnemers-zonder-fouten te voorkomen. De nadruk lag op het toepassen van de regels: houdt je, waartegenover, gaan ervan uit, hoed u, tekortschietende, nattevingerwerk, dat werk. En genoeg niet-buitenissige dicteewoorden: sowieso, trukendoos, minuscule, souvenirtjes, enigszins, catastrofes, nochtans, stukadoorwerk. Zelfs twee Friese woorden, skûtsjesilen en fierljeppen.

BN’er Tijs van den Brink vond het een leuke tekst “omdat ze een káns hadden”, het was een “maakbaar” dictee, waarmee hij de de auteur complimenteerde. Ook naderhand in het land veel reacties van die strekking. Maakbaar, maar – en nu kom ik bij de uitslag – toch moeilijk genoeg. Het brons bij de prominenten ging naar Volkskrantjournalist Jean-Pierre Geelen, met zeventien (!) fouten. Tweede werd kinderboekenschrijfster Bibi Dumon Tak (veertien), maar afgetekend winnaar was wetenschapsjournalist Govert Schilling, met slechts vier rode strepen! Niet helemaal verrassend, want ook in het laatste Amersfoorts Dictee won hij met afstand in het prominentenvak.
Bij de Taalstaatluisteraars was het een close call. Op een gedeelde tweede plaats, met maar één foutje minder dan Govert, eindigden twee bekenden. Bekenden van het laatste Groot Dictee van de tv. Marco Sanders had toen zeven fouten en won – als in België wonende Nederlander – samen met de beste Bekende Vlaamse de finale van de Nederlander Roberto la Rocca, die zes fouten had, en zijn Bekende kompaan. Paul de Kuyper had toen óók slechts zes fouten, bleek later. Maar te laat. Om dat goed te maken kreeg hij een wild card voor de volgende keer. Die niet kwam. In 2017 althans, maar gelukkig hadden ze bij dit dictee aan hem gedacht. Welnu, Marco en Paul eindigden ex aequo als tweede, met drie fouten.

De winnaar wordt geïnterviewd na afloop

En de winnaar? Vibeke Roeper, directeur van het genootschap Onze Taal, sprak als juryvoorzitter het verdict uit: “De naam van de winnaar, met twee fouten, een echte ‘dicteetijger’: Pieter van Diepen.” Twee fouten. Welke? Omdat in de zinsnede “en dat carnaval enigszins subtropisch wordt” geen lidwoord staat, veronderstelde ik dat carnaval hier als eigennaam was gebruikt. Hoofdletter dus. Mis. En ‘alom geprezen’, tja. Ik wist dat alomtegenwoordig aan elkaar is. En ik had móéten weten dat alom geprezen níét aan elkaar moet. Ik heb het nota bene zelf een keer in een dictee gebruikt dat ik voor Alphen aan den Rijn schreef …

Twee (2)

Twee fouten, en twee zeges! Want ook in 2010 won ik het Groot Dictee, die prachtige tekst, met die prachtige boodschap, van Tommy Wieringa. Ook toen al zwijnde ik dat ik mee mocht doen. Aanvankelijk was ik niet uitgeloot, of liever ingeloot, maar een bevriende dicteetijger die wel was geselecteerd kreeg te horen dat hij toch niet mee mocht doen “omdat hij al eerder had meegedaan”. Die regel gold toen, al glipte er weleens iemand door. Ik kreeg zijn vrijgevallen plek.

En nu? Ik heb er geen hartzeer (meer) van dat ik al eerder heb meegedaan, want ik was in goed gezelschap: Marco en Paul dus, en ook Bob Boersema, die in 2007 derde was, en beste Nederlander, en die met een foutje of vier nu ook weer goed scoorde. Wat ik wel opmerkelijk vond, is dat in de berichtgeving naderhand nergens genoemd is dat ik al eens eerder had gewonnen. Mijn 15 minutes of fame van 2010 waren natuurlijk allang om …

Pieter van Diepen werd beloond met een fraaie vulpen met inscriptie

Twee (3)

Het Groot Dictee der Nederlandse Taal, dat van 1990 tot en met 2016 jaarlijks in december deel uitmaakte van “de triptiek Sinterklaas – Groot Dictee – Kerstmis”, zoals Philip Freriks het ooit noemde, en dat in 2017 dood leek, is opgestaan. Het heeft in het Groot Dictee op de radio een waardig opvolger. “Het Dictee krijgt weer blosjes op de wangen”, zei Frits Spits. En Philip Freriks kreeg een waardig afscheid. Afscheid ja, want het was echt zijn allerlaatste keer. In zijn slotwens zei hij: “Ik hoop dat de doorstart een vervolg heeft, dat er een 29^ste en een 30^ste et cetera editie komt van het Groot Dictee der Nederlandse Taal.” En tegen Frits Spits: “Ik wens je heel veel succes en ik weet zeker dat je een goede opvolger vindt.”
Het radiodictee dus als dé opvolger van het tv-dictee. Maar er zijn er twee. De echte dicteeadepten wisten dat ook een ander dictee zich als opvolger van het GDNT presenteerde: het Groot Dictee Heruitgevonden. Op 7 december in België, simultaan in iets meer bibliotheken dan in Nederland, namelijk ruim zestig! Maar niet met één centrale ‘hoofdplaats’, en dé winnaar :-).

Pieter van Diepen in de krant, geflankeerd door Wim Daniëls (links), Frits Spits en Philip Freriks

Nasleep

Het winnen van het Groot Dictee gaf, net als in 2010, leuke nasleep. Op maandagochtend 17 december was ik al om tien over zeven ’s morgens live op de lokale radio, Omroep West. Later die dag kwam ook TV West bij mij thuis filmen, anderhalf uur, voor een item van anderhalve minuut.  Het Leidsch Dagblad had die maandag een foto van Wim Daniëls, Frits Spits, Philip Freriks en mijzelf, met het bijschrift “Vier geleerde heren”. Toe maar! En de Leidse stadsdichteres had in mijn favoriete espressolokaal aan de Leidse Botermarkt een gedicht en een lief briefje voor me achtergelaten. Met een spelfout …

Wat ik – afgezien van het magische moment dat de juryvoorzitter na de obligate roffel van de drummer van Thijs Boontjes’ Dans- en Showorkest de winnaar bekendmaakte – het leukst vond? Dat was een moment in de nakijkpauze. De band speelde een swingend nummer, Wim Daniëls stond op vanachter de jurytafel en ging, daar op dat podium, voor een volle zaal, heel ontspannen staan dansen! Leuke man. Leuke dag.

PS Geen nulfouter. Nergens? Jawel, in Breda. Gefeliciteerd, Rien Wisse!