De imposante raadzaal van Amersfoort

door Bert Jansen  |  Foto’s © Remko Schotsman

Op maandag 13 februari organiseerde de Volksuniversiteit Amersfoort voor de zevende keer op rij een feestje voor de Groene Boekje- en Van Daleadepten. Dat wil zeggen: zolang zij maar uit Amersfoort komen. Dicteenomaden en andere liefhebbers worden weliswaar vriendelijk en allercharmantst welkom geheten door de voorzitster van de Volksuniversiteit Amersfoort, Marjolein de Rouw – en ook zijn er petitfourtjes en exquise chocolaatjes à gogo bij de koffie, en faciliteert de volksuniversiteit pen en papier –, maar dat is het dan wel: fluks worden de buitenpoorters vervolgens naar de publieke tribune verwezen.

In zijn verslag van de zesde editie van het Amersfoorts dictee besteedde Jeroen van Heemskerck Düker al aandacht aan deze segregatie. Hij kwalificeerde het verbannen van de buitenpoorters als een omissie. In haar reactie beloofde Edith van der Have-Raats hier als jurylid aandacht voor te zullen vragen. Van tweeën één: óf dat is niet gebeurd, óf de organisatoren hechten eraan het zo’n beetje laatste bolwerk te blijven waar nomaden genegeerd worden. Voor menige dolende dicteetijger is Amersfoort dan ook een no-goarea: bescheidenheid is geen groot kenmerk van deze uitheemse diersoort – hij gedijt niet goed in de anonimiteit …

Strakke organisatie
Tegen halfacht liep de raadzaal van het stadhuis vol met scholieren, prominenten, winnaars van de voorronde en cursisten die een spellingcursus hadden gevolgd aan de plaatselijke volksuniversiteit – iedere categorie herkenbaar aan zijn eigen kleur badge. Ook dit jaar weer dwong de strakke organisatie veel respect af. Weinig dicteelocaties kunnen daaraan tippen. En ieder jaar weer slaagt men erin de raadzaal vol te krijgen met enthousiaste meeschrijvers. Chapeau!
In zijn introductietekst legde de presentator van dienst, taaljournalist Gaston Dorren, nog eens uit dat slechts in het onderwijs en de ambtenarij het spellen volgens het Groene Boekje verplicht is – ‘en in de raadzaal’, voegde hij er dreigend aan toe. Wil men althans ontsnappen aan het rode potlood van de corrector. Enigszins mitigerend stelde hij echter dat spelling de belangrijkste bijzaak van taal is. Een terechte opmerking!

Concentratie bij de deelnemers

Heen-en-weergewandel
Het door oud-winnares en oud-stadsdichteres Nynke Geertsma geschreven dictee werd afwisselend voorgelezen door Gaston Dorren en Corry Samson. Hun rustige dictie liet ruimte voor reflectie. Hier waren twee doorgefourneerde declamatoren aan het woord! In haar tekst weidde Nynke Geertsma uit over hetgeen de keistad te bieden heeft op het vlak van kunst en cultuur. Een in verlegenheid brengende keuze, zo bleek: van muurpoëzieonthullingen tot pop-upexposities, ja zelfs een a-capellakorenfestival. Een mooi palet, waarvan ook de auteur zelf in verwarring raakte, want soms zijn er tezelfdertijd wel tien openingen, vernissages en Gluren bij de Burenachtge performances in de stad, waar je zonder al te veel heen-en-weergewandel acte de présence zou willen geven. Een mens zou bekant wensen over de aloude gave der bilocatie te beschikken.
Het was echter niet alles botertje tot de boom: op een herfstavond begaven zich ongeveer driehonderd licht ontvlambare kunstminnende bon vivants haastje-repje in colonne naar het stadhuis, alwaar zij door ludiek actievoeren vurig protesteerden tegen het besluit van B en W het zogeheten Warner Jenkinsonterrein aan Rovase te verkopen. En alsof dat niet erg genoeg was, begroeven enkele kunstenaars ook nog hun Sint-Jorispenning. Een rigoureuze actie, zo meende de geestelijke moeder van het dictee.

Remco Reiding (l) in gesprek met twee dicteenomaden.

What’s in a name
Nynke deed in haar dicteetekst vooral een beroep op kennis van de regels van het aaneenschrijven en op die van de klinkerbotsing. Ook verwerkte zij aardig wat rozeboekjewoorden in haar tekst. ‘Przewalskipaarden’ echter zaten er niet in. Jammer, want ik zie graag een niet alleen qua spelling, maar ook qua betekenis nieuw woord in een dictee. Nog steeds denk ik met veel plezier terug aan een van de eerste Amersfoortse dictees, waarin de Koppelpoort een hoofdrol speelde en verhaald werd van het toen voor mij nieuwe woord machicoulis, de houten uitbouw boven de waterpoort vanwaaruit gloeiende pek en stenen naar beneden op de vijand konden worden gegooid. Dat is natuurlijk geen pretje, maar het kleurde mijn avond.
Helaas meende de auteur ook haar toevlucht te hebben moeten nemen tot het testen van de schrijfwijze van eigennamen, zoals 033Fotostad, Gluren bij de Burenachtige, De WAR, Warner Jenkinsonterrein en Rovase. Waarom moeten we deze woorden correct kunnen schrijven? Welke kennis testen we hiermee?

Twijfel tijdens het schrijven.

Leerzame exercitie
Toen het hora est (vrij vertaald: pennen neer!) klonk, werden de dictees opgehaald, gordde de nakijkploeg zich aan voor het herculeswerk en was het podium voor woordkunstenaar Frank van Pamelen, die we nog kenden van het Alkmaarse Pleindictee. Het kostte hem geen enkele moeite zijn gehoor onder zijn beslag te krijgen met zijn woordspelige light verses, die herinneringen oproepen aan John O’Mill. Frank heeft genoeg kwinkslagen in huis om het publiek een hilarische pauze te bezorgen.

Na de pauze was de microfoon weer voor Corry Samson. Bekwaam – zoals verwacht mag worden van een oud-docente Nederlands – doorliep zij de voetangels en klemmen waar Nynke met succes jacht op had gemaakt. Een leerzame exercitie! Slechts twee kanttekeningen wil ik maken bij Corry’s uitleg. Bij haar resolute veroordeling van ‘zoveel’ in de zinsnede ‘Er zijn zo veel must sees …’, lijkt mij wel een kanttekening te plaatsen; over deze kwestie is al veel inkt vergoten en Onze Taal zegt hierover dat beide spellingen mogelijk zijn. Verder zou ik bon vivant geen samenkoppeling willen noemen, zoals Corry deed. Dat begrip zou ik liever reserveren voor woorden als kruidje-roer-mij-niet. In haar interview na afloop van het dictee prees de exegete de auteur vanwege het feit dat ze een pittig dictee had weten te componeren zonder ‘rare’ woorden te kiezen. Die woordkeuze verbaasde mij uit de mond van een neerlandica. Voor haar zouden er geen ‘rare’ woorden moeten bestaan. Een fetisj voor woorden – voor álle woorden – lijkt mij een conditio sine qua non voor een taalkundige.

Talenten
De uitslag. Met een gemiddelde van bijna dertig fouten kan het Amersfoorts dictee zich qua moeilijkheidsgraad meten met het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Maaike Steenbeek bleef met 27 fouten daar aardig onder. Een week eerder had zij ook al het scholierendictee op haar naam geschreven. Een talentje in de dop. Erik Methorst kwam als beste uit de bus van de cursisten. Hij kreeg zijn werk terug met zestien rode strepen. Lang niet slecht, maar dat zou toch beter moeten kunnen na zo’n cursus! Slechts één foutje minder maakte Remco Reiding bij de prominenten. In hoeverre de psychologische oorlogvoering, die naar verluidt via Facebook aan het dictee was voorafgegaan, daaraan heeft bijgedragen, is moeilijk in te schatten.

Jeroen van der Schaal, voorrondewinnaar, bleek uiteindelijk iedereen de baas, zij het met een minimaal verschil: met veertien fouten mocht hij zich de overallwinnaar noemen en de Dikke van Dale mee naar huis nemen. In zijn dankwoord relativeerde hij zijn overwinning door op te merken dat spelling niet veel meer is dan een geheugentest en weinig met taalinzicht, stijl en creativiteit van doen heeft. De nagel op zijn kop! Het is inderdaad bewezen dat de meeste spellers woordspellers zijn; zij maken gebruik van in hun geheugen opgeslagen woordbeelden. Bij een spellingwijziging zoals Maurice de Hond onlangs voorstelde – de opiniepijler wil voortaan liever trijnen door wijdse contrijen laten rijden waar koeien vreedzaam wijden –, zijn zij dan ook niet gebaat. Enfin, hij genereerde wel aandacht en kwam op de tv.

Intussen hadden de usual suspects, webbeheerder Jeroen van Heemskerck Düker en uw verslaggever, deze keer aangevuld met coming woman Annemarie Braakman uit Aalsmeer, elkaars werk nagekeken. Achtereenvolgens maakten zij 8, 9 en 15 fouten. Zij hadden hun eigen feestje gebouwd. In de coulissen.