Herbergeigenaar, oud-huisarts en dicteeauteur Bob van Dijk
door Bob van Dijk*
Wel eens contact gezocht met Van Dale om een spellingkwestie aan te roeren? Tien tegen één (daar heb je alweer zoiets: VD zegt tien tegen een) dat je geen enkel antwoord hebt ontvangen. Dat lukt alleen Rein Leentfaar of Johan de Boer, na jarenlang aandringen.
Maar er is hoop! Van Dale heeft bij de laatste update van de digitale editie het verschijnsel Van Dale Wiki ingevoerd. Ik ben daar een fervent gebruiker van. Je kunt als betalende gebruiker van de Dikke Van Dale een woord indienen via Wiki dat – na een korte redactionele screening – grote kans maakt opgenomen te worden. Het staat dan zichtbaar in VD, maar nog wel in een soort wachtkamer. Een extra voordeel voor narcistische dicteetijgers: je naam komt erbij!
Hoe doen wij dat?
Op verzoek van de redactie van Dictees.nl beschrijf ik voor hen die worstelen met digitale media de procedure. Zelf ben ik ook zo’n halve digibeet en toch lukt het me, dus dat geeft hoop.
- Zoek jouw woord op in de Dikke Van Dale (de digitale, betaalde editie dus). Als het woord niet als lemma is opgenomen, zie je de melding ‘Geen resultaten’.
- Klik op ‘Voeg definitie/voorbeeld toe’. Nu verschijnt er een lange lijst voorwaarden.
- Kruis de hokjes ‘Niet meer weergeven’ en ‘Ik ga akkoord met de voorwaarden’ aan, en klik op ‘Verder’.
- Vul de definitie van jouw woord in en het vakgebied waar het toe behoort (dat lukt niet altijd; vul dan ‘overig’ in). Kies de woordsoort (bijwoord, werkwoord et cetera), eventueel de bron waar je het woord vandaan hebt (bij mij is dat vaak de Volkskrant, maar soms ook mijn eigen vrouw), en eventueel een voorbeeldzin plus de bron daarvan.
- Klik op ‘Verder’.
- Vul je naam en e-mailadres in. Alleen je naam wordt openbaar.
- Klik op ‘Verstuur’ en daarna op ‘Ga verder’.
- Klaar!
Binnen enkele minuten krijg je een bevestiging en na enkele dagen een bericht of je woord geaccepteerd wordt voor Wiki. Dat is meestal het geval.
Hemaworst is nu een lemma in Van Dale Wiki.
Nieuwe toevoegingen
Wat ik er zoal ‘ingekregen’ heb? Hier komen ze:
bacardi, gammel dansk, grand marnier (met kleine letters, daar is een deskundige Zeeuw heel blij mee), sidecode, abohzis (was bij VD foutief ‘ahboris’ maar is – mede door deze wiki-actie mijnerzijds en met een ruggensteuntje van Rein Leentfaar – inmiddels officieel veranderd in abohzis), excarnatie, ontvlezing, Veronica, hemaworst, stucloper, verko, sine nobilitate, torx, flex, kiddo, femocratie, bamping, meatloaf, millennial, highfiven, witzelsucht, tsundoku, aardwachter, iPad, kookschiereiland, fladderiep, awkward, semantisch, gewassengrindtegel.
Geweigerd werden onder meer weidebeekjuffer en bosbeekjuffer (in VD weide- respectievelijk bosjuffer genoemd, maar topbiologen verzekeren mij dat het juist om die kristalheldere beken gaat met 100% zuiver water, reden waarom die vlinders daar zo goed gedijen), door en door dom, comme ci comme ça, Griekse ij (dit wordt nu een redactionele kwestie).
Mankementen
Ik ben twee technische mankementen tegengekomen:
- Het systeem heeft moeite met diakritische tekens
- Bij afwijzing krijg je een standaardbrief die niet de reden van die afwijzing vermeldt, terwijl er wel een toelichting in het vooruitzicht wordt gesteld.
Aan beide mankementen wordt gewerkt, zo schrijft redacteur Tjerk Hacquebord mij.
Laat dit verhaal een stimulans zijn om ook iets in te sturen. Leuk om te doen en Van Dale juicht het toe. Let wel: je kunt via dezelfde procedure ook aanvullende omschrijvingen in sturen van bestaande woorden. Een voorbeeld daarvan zie je onder het lemma dictee. En als je meent dat een illustratie de betekenis verheldert, mag je die ook toevoegen.
Mochten er nog vragen zijn: mail naar badijk@gmail.com. Totus vester!
* Bob van Dijk is oud-huisarts en dicteetijger te Groningen. Elk jaar organiseert hij zijn eigen Grootscheeps Scheepsdictee op zijn woonschip én in herberg In de Valk te Middelstum.
Alleen die hemaworst is raar. Denk aan Philipslamp. Volgens mij gaat de Taalunie (nu: Hemaworst) binnenkort over op HEMA-worst …
VD schrijft terecht ‘tien tegen een’. Dat is de enig juiste schrijfwijze. Het telwoord is niet ‘één’ maar ‘een’ en bovendien kun je hier geen ‘uhn’ lezen (tenzij je het verkeerd doet, natuurlijk). Dus geen verwarring mogelijk en dus geen accenttekens.
De melding komt van Riet Bredemeijer: weleens schrijven we aan elkaar.
Rein, betekent dit nu dat ‘grand marnier’, nu alleen maar met kleine letters geschreven mag worden ondanks dat het geen lemma in VD is en dat het woordenpaar in het SpellingSpel nu F grand marnier – G Grand Marnier weer veranderd moet worden?
Bob, de instructie werkt! 🙂
Ik heb net ‘cointreau’ toegevoegd en kreeg van Van Dale een berichtje dat het bekeken wordt en dat ik daarover nog een e-mail ontvang. Dus even afwachten.
Cointreau stond al wel in oGB.
Bij mij staat er niet ‘Voeg definitie/voorbeeld toe’, maar ‘Voeg vertaling / voorbeeld toe’.
Dat klopt Jan. Ik meen dat bij punt 3 ook ‘akkoord’ stond in plaats van ‘verder’.
Ja, grand marnier is nu gelexicaliseerd, een Amstel en een Heineken (nog?) niet.
Beste Bob
Ik woon vlak bij de Bosbeek (in Belgisch-Limburg) en in mijn vrije tijd verken ik maar al te graag de Bosbeekvallei.
Kijk even hier (klik even op “Lees meer”) en hier.
In het project “LIFE Itter & Oeter” is Oeter een wat oudere naam voor Bosbeek. De Itter is wel vast Itter blijven heten. Het projectgebied van “LIFE Itter & Oeter” is erg prestigieus: het maakt deel uit van het prestigieuze Natura 2000-netwerk, de ruggengraat van een uitgebreid Europees natuurnetwerk.
Dat alles brengt mij bij jouw artikel: de bosbeekjuffer is een van de opvallende libellensoorten in dit gebied. Gaandeweg zijn de steden en gemeenten in / rond de Bosbeekvallei kenmerkende soorten fauna en flora gaan ‘adopteren’, zodat voor het publiek duidelijker werd dat zij als bestuur zorg willen dragen voor het voortbestaan, de verdere ontwikkeling ervan. Terwijl de gemeenten As en Opglabbeek respectievelijk de jeneverbes en de vinpootsalamender hebben geadopteerd, heeft de stad Maaseik daadwerkelijk de bosbeekjuffer geadopteerd. Je kunt je wat inlezen over dat thema in een maar liefst 105 pagina’s (!) tellende brochure uit 2007 die dus specifiek handelt over de bosbeekjuffer (hier). Wellicht kun je jer er ook al sneller van verzekeren dat deze erg opvallende soort helemaal niet gelijkgesteld mag worden met de waterjuffer, de bosjuffer, de beekjuffer of met allerlei andere namen.
Geen discussie vereist, dus! Niet alle planten- en dierensoorten hoeven in Van Dale; daar zou toch geen plaats voor zijn en het valt ook hoegenaamd buiten de ambities van zo’n descriptief woordenboek.
Hartelijke dank, voor je mooie artikel – ik vond het heel fijn om te lezen!
Riet: dat grand marnier nu met kleine letters in de Wiki van Van Dale staat, heeft nog niet tot gevolg dat een dicteeauteur zich daaraan moet houden. Dicteespelregels voor de meeste dictees houden volstrekt geen rekening met de inhoud van Wikipedia of met de inhoud van de Wiki van Van Dale. Natuurlijk bestaan er wel afwijkingen, zo zie je op het Groot Dictee al eens een woord de revue passeren dat nergens terug te vinden is en dat dan overigens soms, bij gebrek aan normgevende bronnen, arbitrair gespeld wordt. Dit zie je eigenlijk al meteen in het volgende: “Elixir d’Anvers” (Groot Dictee, maar nergens terug te vinden) en “cointreau” (Groene Boekje) worden contrasterend ten opzichte van elkaar. Waarom? Misschien wilde men het Groot Dictee moeilijk maken, ik heb verder geen idee. Ik ben niet belezen in likeur, wel in willekeur, en dit is voor mij willekeurig spellen ten voeten uit.
Toch nog eens deze toevoeging voor dicteeauteurs, naar de befaamde ex-dicteeauteur Aurel Sercu (ik heb dit al honderd keren geschreven en ik weet bovendien dat ik het nog honderd keren nodig zal achten het opnieuw te schrijven, maar dat ligt dan gewoonweg aan het feit dat Aurel Sercu de nagel op de kop sloeg):
zit er in je dicteetekst een woord dat of een woordgroep die je niet volgens een normgevende bron zwart-op-wit en eenduidig kunt spellen, dan geldt er maar één devies: eruit!
Met vriendelijke groeten
Edward
Beste Edward
Ik zal daar eens moeten komen wandelen
105 bladzijden over één juffer !!!!
Jan
Beste Jan
Dat is beslist een goed idee; er zijn diverse vaste wandelingen uitgezet – vanuit diverse startplekken – met duidelijke wegwijzers (rode driehoek, gele zeshoek, enz.). Al deze wandelingen zijn lusvormig, zodat je eenzelfde pad geen tweemaal moet belopen. Ik informeer je tijdig over aanbevolen startplekken enzovoorts.
Edward
Rein, op mijn vraag of ‘Grand Marnier’ nu voortaan met kleine letters geschreven moet worden, antwoordde jij: ‘Ja, grand manier is nu gelexicaliseerd.’
Uit het bericht van Edward maak ik op dat je Wiki van Van Dale met een korreltje zout moet nemen, zoals Wikipedia en andere bronnen. Hoe zit dat nu?
typefoutje; marnier natuurlijk. 🙁
Ik geef mijn mening, anderen mogen er anders over denken. Voor een dictee is zo’n woord (nog) minder geschikt. De regel is en blijft: dranken kleine letter, maar toch een Heineken, zeg het maar.
Topspellers zoals jij en Edward zouden niet van mening moeten kúnnen verschillen.
Als die regel consequent in de standaardtaal doorgevoerd zou worden, zou dat duidelijk zijn, maar nu blijft het een rommeltje. En ik denk, dat het met Wiki van Van Dale er allemaal niet beter op wordt.
Dank, Edward, voor je uitgebreide en onderhoudende commentaar. Mijn vriendin de veldbioloog (die mij wees op de onvolledige naamgeving van de juffers) zal jouw gebied zeker & vast heel goed kennen.
Wat betreft jouw stelling “bij twijfel niet inhalen”, met andere woorden geen discutabele woorden in een strak dictee plaatsen, kan ik het eens zijn. Echter: bij mijn Grootscheepse Scheepsdictees in het Groningse* bedien ik mij juist van minder strakke regelgeving waardoor het dictee een inmiddels bekend jolig tintje krijgt, met een knipoog naar de idioterie van onze spelling. Je kunt er dan ook donder op zeggen dat komend 8ste dictee (7-11-2016 met een try-out op 6-11) enkele wikiwoorden uit VD zal bevatten!
*Dit brengt mij op een bijeffect: zojuist vierden wij op 28 augustus ‘Bommen Berend’, herdenking van het ontzet van Groningen. Ieder spreekt van ‘Gronings Ontzet’ maar n.a.v. ‘Leidens Ontzet’ schijnt dat toch ‘Groningens Ontzet’ te moeten heten. Worden we nu nóg roomser dan de paus is? Zou ik bovengebruikt ‘…in het Groningse…’ dan toch ook moeten wijzigen in ‘…in het Groningense…’ ?
Bob: veel geluk met je Grootscheepse Scheepsdictees. Groningens Ontzet: onwillekeurig denk ik aan het onderscheid tussen bezitsvorm en afgeleide aardrijkskundige naam, wat tot de subtiele nuance zou leiden dat “Groningens Ontzet” (bezitsvorm; zonder lidwoord) correct is, naast “het Gronings ontzet” (afgeleide aardrijkskundige naam, met lidwoord). Dit wordt ook wel gereflecteerd bij lemma ‘ontzet’ in Van Dale. Waarschijnlijk ligt van deze twee inderdaad “Groningens Ontzet” wat meer voor de hand.
Vergelijk een voorbeeld dat ooit het onderwerp van discussie was in Herent, een plaatsje dicht bij Kessel-Lo: Kessel-Lo’s provinciedomein en het Kessel-Lose provinciedomein. Ditmaal ligt de vorm met lidwoord wellicht wat meer voor de hand, maar beide vormen zijn überhaupt weer correct. Professor L. Beheydt, die destijds de showmaster was, kon door de context van zijn dicteeopgaventekst één van deze vormen uitsluiten, waardoor velen in de val liepen.
Rein: als de regel “dranken kleine letter” op Heineken na eenvoudigweg voor alles opgaat, vind jij dan “Elixir d’Anvers” (het recentste Dictee) en “Max Havelaarkoffie” (GB 2015, ook al eens in een Deventer dictee) allebei fout …?
Daar valt nog heel wat over te zeggen ..
Beide drink ik niet…
Hebben jullie trouwens al gekeken in de eVD bij dat Antwerpse elikser? (Waarom ‘elixer’ wél, en ‘phoenix’ niet zijn eind-x heeft behouden…VD mag het weten.)
Bob: al gekeken bij wat …?
De vorm *elixir d’anvers vind ik in de wiki, ja, maar: die spelling is in strijd met de spelling die de tekst van het recentste Groot Dictee vertoont. Ik mag aannemen, dat de dubbele controle jury – Onze Taal toch wel zeker garant staat voor een aanzienlijke mate van autoriteit. GB en VD vertonen bovendien geen gelijkaardige gevallen die die spelling zouden kunnen tegenspreken.
Waar doel je verder op, Bob, met:
A. elikser met ks in je woordgroep “dat Antwerpse elikser”? (spelling met ks is fout volgens GB en volgens VD)
B. de implicatie dat elixer wél een eind-x heeft behouden? (elixer eindigt op de letter r en heeft derhalve per definitie geen eind-x)
C. de implicatie dat phoenix de eind-x heeft verloren? (resulterende vorm, “phoeni”, is voor mij een vorm zonder betekenis)
Edward, je laat min of meer uitschijnen dat het Genootschap Onze Taal de tekst van het Groot Dictee zou controleren. Dat is bij mijn weten niet het geval. Het woord Elixir d’Anvers werd nadien wel opgenomen in hun online Spellingwijzer, maar dat is toch niet helemaal hetzelfde. Ik wil de autoriteit van de taaladviseurs van Onze Taal allerminst in twijfel trekken, maar de Spellingwijzer is geen officiële bron bij dictees, net zomin als Van Dale Wiki dat zou mogen zijn bij ernstige dictees die, om het met Bobs woorden te zeggen, een strakke regelgeving hanteren. Laten we tot slot niet vergeten dat Van Dale zelf benadrukt dat het opnemen in hun wiki geen grondige redactionele controle impliceert.
Frank
Dat het Genootschap Onze Taal die controle zou uitvoeren, is bij mijn weten evenmin het geval. Ik wilde met mijn korte verwoording slechts verwijzen naar het gegeven dat beide entiteiten – jury van het Dictee en Onze Taal – een flink stuk hebben gewijd aan het uitleggen van de lastige woorden. Zij doet dat compleet onafhankelijk van elkaar (hier http://grootdictee.ntr.nl/jury/?jaar=2015 en hier https://onzetaal.nl/weblog/het-groot-dictee-2015-uitleg); dat is het enige waar ik op doelde met “dubbele controle”. Als een van beide entiteiten iets verkeerds had ontwaard in het woord, dan had het hier wel gestaan.
Met de vaststelling dat het bewuste woord dan toch weer in een andere spelling in de wikiafdeling van VD is terechtgekomen, wilde ik alleen maar blootleggen op welk glad ijs élke dicteeopgavenauteur zich begeeft die dit woord – in om het even welke spelling! (wiki, spelling Dictee, handboekjes, gidsen, spelwijzers, taalbijlagen bij dagbladen, enz.) – in zijn tekst stopt. En bij uitbreiding: om het even welk woord waarover de bronnen die de code van goede praktijk daadwerkelijk als normatieve bronnen aanwijst, zwijgen.
Ik wil geen spelbreker zijn, noch interessante discussies om zeep helpen, maar het zou zoveel aardiger voor de medelezers zijn als debatten als deze in het forum terecht zouden komen. Straks zakt dit artikel naar onderen en kan men het gesprek alleen nog bij toeval tegenkomen.
Daarom nogmaals, aan iedereen die een brandende kwestie wil aanroeren: gebruik het forum, het is ervoor!