door Jeroen van Heemskerck Düker
Zestien fout. Die score had gymnasiaste Sacha Coolman voor zichzelf in gedachten voordat zij zich waagde aan het Groot Goois Dictee. Op dat moment wist zij nog niet welke geniepige boobytraps auteur Raymond Serré had ingebouwd in zijn filippica tegen ‘moeilijke woorden’.
De vierdeklasser maakte deel uit van een topteam dat namens het Gemeentelijk Gymnasium ten strijde trok tegen het Comenius College. Beide Hilversumse scholen imponeerden in vorige edities van het dictee met verheugend goede scores in de niet bepaald gemakkelijke teksten van Serré. Al zeven edities lang is de 70-jarige oud-eindredacteur de vaste tekstleverancier in Hilversum. En daarin laat hij zich graag gelden. Eloquent en geestig kruidt Serré zijn dictees met Attisch zout, of het nou gaat om de wokecultuur (2023) of snelle, populistische journalisten (2018). Dat hij zich daarin weleens een slordigheidje veroorloofde, werd hem doorgaans vergeven. Toch besloot hij voor zijn zevende boutade de assistentie in te roepen van Johan de Boer, het orthografisch geweten van Dictees.nl.
Nomaden
Die hulp behoedde Serré voor de gebruikelijke discussiepuntjes, al bleef zijn tekst ook nu niet onbesproken. Dat lag voor de hand: op dinsdagavond 9 april trokken niet alleen scholieren en lokale liefhebbers naar het Hilversumse raadhuis, maar ook een handvol landelijke toppers. Onder hen vijfvoudig winnaar in de categorie ‘dicteenomaden’ Rein Leentfaar, Lizi van Vollenhoven en topquizzer Randy van Halen. Dicteefanaten die altijd wel wat aan te merken hebben op een tekst, zelfs al heeft De Boer er zijn zegel aan gehecht. Maar ondanks hun aanwezigheid bleef de sfeer goed in de raadszaal van architect Dudok. Nieuwslezer Jeroen Tjepkema vervulde zijn taak als voorlezer uitstekend, burgemeester Gerhard van den Top keek glimlachend toe, de twee scholierenteams lieten de hersens kraken.
Sterke zinnen
Die arme leerlingen kregen het flink om de oren. ‘Het socialemediagebeuren is op catastrofale wijze uit de hand gelopen en creëert een generatie van zielenpoten die door influencers wordt gekoeioneerd’, liet Serré hen opschrijven. Maar ook hun ouders moesten het ontgelden: ‘Nochtans volhardt de elite in linguïstische strafexpedities […], het lijkt wel of dat volk orgastisch wordt als het een ejaculaat van moeilijke woorden over het simpele volk uitstort.’ Sterke zinnen, met heel wat spellingproblemen waarover goed moet worden nagedacht. Gelukkig duurde de exercitie niet al te lang. Na nog geen driehonderd woorden was het alweer voorbij en konden de werkjes worden opgehaald.
Ook na zeven edities is het in de Gooise mediastad – Hilversummers blijven spreken van een dorp – behelpen met de catering. Noch in de nakijkpauze, noch na afloop is er gedacht aan de inwendige mens. Alle aandacht ligt op de prestaties en – uiteraard – het bedrag dat is opgehaald voor de bestrijding van laaggeletterdheid, die ook in deze welvarende regio een serieus probleem vormt. Die prestaties waren dan ook wel de volle aandacht waard in deze zevende editie. De zegereeks van Rein Leentfaar werd eindelijk doorbroken door de fenomenale Randy van Halen, die de tekst volgens de jury met maar één fout had opgeschreven. Naar later bleek, was zelfs die fout discutabel: zoals veel deelnemers schreef hij normalemensentaal naar analogie van gewonemensentaal. De jury dacht dat er normale mensentaal had moeten staan.
Tegenwicht
Ondanks de niet geringe moeilijkheidsgraad van het dictee wisten de drie beste gymnasiasten hun foutentotaal op 44 te houden, een gemiddelde van krap 15 fout per teamlid. Toch werd die mooie score fors overtroefd door de drie beste scholieren van het Comenius: 35 in totaal, nog geen 12 foutjes per persoon. Daarmee herhaalde het team de prestatie van 2023. Een vrolijk stemmend tegenwicht tegen de sombere berichten over ontlezing en afnemende aandacht voor de Nederlandse taal!
Iets minder vrolijk was Sacha Coolman. Haar spellingvaardigheden had zij achteraf enigszins overschat, de gymnasiaste moest 29 rode strepen incasseren. Maar niet getreurd, het achtste Goois Dictee staat vast al op de kalender van 2024.
Het Groot Goois Dictee is nog terug te zien bij NH Nieuws.
Heel goed verwoord!
Een puik verslag, Jeroen, van dit dicteegebeuren waarbij het kwaliteitsdictee van Raymond Serré de hoofdrol speelde. Op drie fronten moest hij bezig, namelijk voor de spellingtoppers, de spellingliefhebbers en – heel belangrijk – de scholieren als spellingspecialisten in spe.
Ook heeft deze dicteewedstrijd weer een mooie euro-opbrengst opgeleverd waarmee Hilversum weer een stapje verder is gebracht op weg naar een laaggeletterdheidsban.
Een lastig geval waaraan ik bij het controleren van de tekst geen aandacht had geschonken was het gevraagde normale mensentaal in de zin Normale mensentaal is de haarlemmerolie om een boodschap over te brengen. Of zou óók het foutgerekende normalemensentaal door de beugel kunnen?
Voorop staat dat normale mensentaal mijn sterke voorkeur heeft. Heel belangrijk is dat mensentaal als trefwoord voorkomt in zowel VD als GB.
De hele dicteetekst van het Groot Goois Dictee legt de nadruk op taal en wel mensentaal die normaal is en gevrijwaard is van complex vocabulaire.
Bij normalemensentaal wordt normale gekoppeld aan mensen die normaal zijn en niet aan mensentaal, wat mij minder juist lijkt.
Wat zijn dat, normale mensen? Zijn normale mensen die alleen maar afwijken door hun abnormale taalgebruik nu abnormale mensen geworden?
Het gaat hier vooral om het verschil tussen de woordgroep normale mensentaal en de aaneengeschreven drieledige samenstelling normalemensentaal.
Even een paar voorbeelden om een en ander te verduidelijken.
Uit het dictee: Het socialemediagebeuren is op catastrofale wijze uit de hand gelopen … Sociale is hier alleen gekoppeld aan media en niet aan mediagebeuren. Daarom schrijven we niet sociale mediagebeuren.
Er is een verschil tussen lange afstandsloper (loper die lang van gestalte is) en langeafstandsloper (loper van lange afstanden).
Laatst zat ik in mijn tuin met mijn papieren Groene Boekje dat ik helaas op de grond liet vallen. Het was een beetje smerig, je kon nu spreken van mijn smerige woordenboek, maar gelukkig was het beslist geen smerigewoordenboek geworden.
Wat te denken van die dictee-enthousiasteling die van oude kaas hield. Hij komt in een restaurant en daar ziet hij op de menukaart oude kaaskroketten. Niet besteld. Nee, hij had liever oudekaaskroketten.
Ik geef het toe, deze voorbeelden zijn iets duidelijker dan bij de schrijfwijze van normale mensentaal / normalemensentaal het geval is.
Het voorbeeld van de oude kaaskroketten heb ik geleend van de taaladviesdienst van Onze Taal uit de bijzonder lange lijst met zogenaamde drieledige samenstellingen, te vinden bij het advies lange afstandsloper / langeafstandsloper. Daarbij klikken op Voorbeelden vlak onder de titel van het taaladvies.
Het gaat hier vrijwel steeds om samenstellingen die bestaan uit drie delen, namelijk een bijvoeglijk naamwoord en twee zelfstandige naamwoorden die in zijn geheel aan elkaar geschreven worden, omdat het bijvoeglijk naamwoord iets zegt over het eerstvolgende zelfstandig naamwoord. Bij normale mensentaal zegt het bijvoeglijk naamwoord normale iets over de combinatie oftewel samenstelling mensentaal.
Twijfel over de mogelijk verplichte schrijfwijze normale mensentaal wordt vooral veroorzaakt door het feit dat GB en VD allebei het trefwoord gewonemensentaal kennen dat al min of meer een gevleugelde uitdrukking is geworden, net als het synoniem jip-en-janneketaal.
Maar kun je op grond hiervan ook normalemensentaal accepteren, dat is de grote vraag.
Nogmaals, dit dictee van Raymond is doordrenkt van uitingen over taal en wel mensentaal die normaal is en gevrijwaard is van complex vocabulaire. Het gaat niet over normale of abnormale mensen.
Toch denk ik achteraf dat ik ook normalemensentaal goedgerekend zou hebben – zij het niet van harte – als ik dit allemaal eerder had overdacht.
Zeer adequate uitleg. Inmiddels begrijp ik je zorgvuldige overwegingen geheel, terwijl ik op de avond zelf nog zwaar overhelde naar de drieledige samenstelling. Desondanks zou de jury waarde hebben moeten hechten aan beide opvattingen en dus beide vormen moeten goedkeuren. Hoe dan ook, we kunnen gelukkig constateren dat jij als opperexpert nooit zomaar een keuze maakt en nimmer een argument over het hoofd ziet!