Prof. dr. Anneke Neijt

door JvHD

Toen professor Anneke Neijt op 3 juni afscheid nam als hoogleraar in Nijmegen, had zij wel kunnen verwachten dat er een stormpje zou opsteken na haar afscheidsrede. Zij voerde immers het gesundes Volksempfinden met ferme uitspraken over de werkwijze van de Taalunie: “Ik ken geen modern land waarin de spelling zo ondemocratisch en autoritair is geregeld en bovendien zo ondeskundig.”

Bijval was haar deel, zie bijvoorbeeld deze en deze reactie. De zin die er direct op volgde, waarin zij stelt dat ‘iedereen tot op zekere hoogte taalkundige zou moeten zijn’ ging in het rumoer verloren. Maar wat was nu eigenlijk de boodschap die de hoogleraar wilde uitdragen bij haar afscheid? In haar rede gaat zij allereerst in op gesproken taal en de wijze waarop we die taal weergeven in schrifttekens. Daarmee belandt zij al snel op het gebied van de spelling. Niet zo verwonderlijk, want Anneke Neijt heeft zich tijdens haar hele carrière hiermee beziggehouden. Zelf memoreert zij haar betrokkenheid bij de commissie die vanaf 1990 werkte aan een advies voor de spellingherziening. ‘Dat is niet gelukt’, stelt zij vast. ‘Onze spellingadviezen kwamen terecht in de prullenbak.’

Het nieuwe Groene Boekje

Ondeskundig
In het vervolg van haar rede behandelt Neijt de belangrijkste feilen waaraan het Groene Boekje, dat in 1995 zijn beslag kreeg zónder haar adviezen, in haar ogen nog altijd lijdt. Het gaat haar met name om verwarrende en ondeskundige beschrijvingen van de onderliggende regels, niet om de beginselen zelf. Bij de uitzonderingen op de regel van gelijkvormigheid mist zij bijvoorbeeld de belangrijkste, die van de verdubbeling c.q. verenkeling: groot wordt grote, grot wordt grotten. De uitleg van verstening vindt zij onjuist, de sisklankregel incorrect. Op die punten gaat zij vervolgens met kennis van zaken in.

De tussen-n
Wat de aandacht van de pers vooral trok, was Neijts behandeling van de tussen-n-regel. Dat was te verwachten. De hoogleraar constateert zelf al dat ‘je als neerlandicus een stortvloed van verwijten over je heen [kunt] krijgen als het om dat onderdeel van de spelling gaat.’ Dat komt, aldus Neijt, doordat de regel ‘descriptief inadequaat’ is, oftewel niet overeenkomt met ons taalgevoel. Zij poneert een alternatieve beschrijving van de regel: ‘Zoals we de woorden buiten de samenstelling schrijven, zo schrijven we ze ook binnen de samenstelling. Wanneer het linkerdeel van de samenstelling buiten de samenstelling op –en eindigt, schrijf dan –en. Wanneer het linkerdeel van de samenstelling buiten de samenstelling op een –e eindigt, schrijf dan een –e, tenzij het gaat om afleidingen van een bijvoeglijk naamwoord die een persoon aanduiden.’

Bunnik Dictee van 2015: het erepodium bij de jeugd. Links professor Anneke Neijt.

Lage eisen
Toch pleit de terugtredende hoogleraar allerminst voor spellingvereenvoudiging, en al helemaal niet voor minder aandacht voor spelling. Zij is van mening dat de ‘ondeskundige beschrijving’ van de regels in het Groene Boekje ertoe hebben geleid dat spelling voor menig gebruiker ‘een gokspel’ geworden is. En dat wordt in haar visie mede in de hand gewerkt door de te lage eisen in het onderwijs. Hoe die eisen wel zouden moeten zijn? ‘Als een onderdeel van de spelling onderwezen is, moeten alle leerlingen minstens 90% goed scoren op dat onderdeel. Anders is er geen zekerheid dat leerlingen dat spellingonderdeel goed beheersen.’ Het schoolvak Nederlands is niet uitdagend genoeg, leerlingen zouden ‘bewust geletterd’ gemaakt moeten worden. En ‘in het spellingonderwijs is het belangrijk om te benadrukken dat de regels aansluiten bij ons taalgevoel en dat uitzonderingen op grond van de taalgeschiedenis te verklaren zijn.’

Een betere, deskundiger uitleg is dus gewenst. Inzicht in het taalsysteem, en dus ook in de noodzakelijke spellingregels, kan leiden tot meer enthousiasme voor de taal. Met die visie heeft de vertrekkende professor Neijt, zelf actief betrokken bij onder meer het Groot Kromme Rijndictee, een krachtig statement afgegeven.

Lees de voorpublicatie hier. De gehele afscheidsrede is te lezen op Neijts website en te bekijken op YouTube.